„Niepowtarzalny urok likwidacji. Reportaże z Polski lat 90.” to zbiór tekstów, które po raz pierwszy ukazały się na łamach „Gazety Wyborczej”. Ujęte w formie książkowej tworzą barwny obraz dekady, niezbyt przecież odległej, ale jakże różnej od dzisiejszej rzeczywistości. Niewątpliwym atutem tej publikacji jest szeroki przekrój wybranych tematów – na ich podstawie można się zorientować w najbardziej dyskutowanych ówcześnie problemach. Jednocześnie większość tekstów koncentruje się na absurdach związanych ze zmianą systemu społeczno-politycznego, przez co może zaciekawić każdego odbiorcę.

Transformacja ustrojowa zmieniła całokształt stosunków gospodarczych, rynek producenta i niedoborów przekształcając w rynek konsumenta, bardzo często zdezorientowanego, nieświadomego wpływu różnych technik sprzedaży i nowego rodzaju reklamy na jego decyzje zakupowe. Stąd nie mogą dziwić niewiarygodne z dzisiejszej perspektywy ludzkie dramaty, dawanie wiary akwizytorom, oszustom i cudotwórcom, wyłudzającym ogromne sumy pieniędzy na wynalazki, na które dziś możemy zareagować jedynie śmiechem. Wielość produktów, powstające supermarkety i centra handlowe powoli, lecz konsekwentnie zmieniają styl życia społeczeństwa. To właśnie w latach 90. należy szukać początków wielu dziś powszechnych zjawisk społecznych i prześledzić, jak ewoluowały. Szczególnie interesujące są reportaże odsłaniające kulisy powstawania przemysłu rozrywkowego, pierwszych telewizyjnych teleturniejów czy odbioru komercyjnych reklam.

Upadek wielu zakładów pracy oraz niedostosowanie niektórych specjalności do warunków funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej wymuszają masowe przekwalifikowanie pracowników, konieczność szukania nowych pomysłów na życie i zarobkowanie. Jedni odnajdują się w nowej rzeczywistości zaskakująco dobrze, wcielając w życie śmiałe przedsięwzięcia, innym standard życia znacząco się obniża, a jeszcze inni zasilają szeregi bezrobotnych. Ci najbardziej przedsiębiorczy wdrażają nowatorskie biznesplany, powstaje pierwsza w Polsce szkoła wróżbiarstwa, „Klub Ludzi Sukcesu” uczący, jak go osiągnąć, pierwsze luksusowe przedsiębiorstwo pogrzebowe oraz wydawnictwo, które za stosowną opłatą umożliwia umieszczenie dowolnego nazwiska wraz z nadesłanym biogramem w encyklopedii „Kto jest kto?”. Polacy zachłystują się nowymi możliwościami, grą na giełdzie czy grami hazardowymi.

Nie wszystkie pomysły na szukanie dodatkowych funduszy są trafione i etyczne. Władze Łodzi chcą pobierać opłatę od firm mających w nazwie określenie pochodzące od rzeczownika „łódź” proporcjonalną do ich obrotów… Miasta stają również przed problemem, jak uporać się ze spuścizną poprzedniego ustroju, co zrobić z pomnikami działaczy komunistycznych: zniszczyć, zachować w muzeum, przetopić na inny monument czy zlicytować i na nich zarobić.

Oprócz spraw absurdalnych i sporej dawki humoru wiele reportaży dotyka ważkich problemów, takich jak niewydolny system sądownictwa, z nadmiarem spraw i niedoborem kadr, dostosowanie przepisów do wymogów europejskiego systemu ochrony praw człowieka czy niechęć obywateli do odbywania służby wojskowej. Jest to pozycja warta uwagi, dzięki niej bowiem lepiej zrozumiemy, jak kręta i wyboista była droga przemiany ustrojowej i z jakimi kosztami społecznymi się wiązała.

Monika Kurek