„Tak wiele ich dzieliło, a łączyła, przynajmniej na razie, tylko osoba hitlerowskiego zbrodniarza, który gdzieś daleko w Niemczech Zachodnich czeka na proces. Właśnie z jego powodu Wojnar się nią zainteresował. Teraz nabierał coraz większej nadziei, że z tej samej przyczyny ona zainteresuje się nim. I któregoś dnia zadzwoni”.

Byłem bardzo ciekawy nowej książki Marka Harnego. Mając w pamięci bardzo dobrego „Zdrajcę”, z niecierpliwością przystąpiłem do lektury nowej powieści, zatytułowanej „Sny wojenne”. Jak się okazuje, porusza ona bardzo trudny temat okupacji niemieckiej i rozliczenia niemieckich zbrodni wojennych po zakończeniu drugiej wojny światowej.

Autor wyznaje, że powieść została zainspirowana prawdziwymi wydarzeniami: „podobieństwo Heinricha Nordmanna do zbrodniarza wojennego Heinricha Hamanna, który w latach 1939-1943 kierował komisariatem granicznym Policji Bezpieczeństwa w Nowym Sączu, a następnie aż do stycznia roku 1945 był szefem gestapo w Krakowie, jest nieprzypadkowe”.

Nieco ryzykownie powiem, że głównym bohaterem jest Heinrich Nordmann. Zdaję sobie sprawę, że ktoś może być przeciwny takiemu stwierdzeniu. Jednak po lekturze książki widzimy jasno, że wszystkie inne postacie pozostają niejako „uzależnione” od Niemca.

Akcja powieści rozgrywa się w Nowym Sączu podczas okupacji. W mieście, w którym Nordmann jest panem życia i śmierci. Bezwzględny, okrutny, sadystyczny – do bólu zły. To gestapowiec, cały przesiąknięty hitlerowską ideologią. Wykorzystuje swoją pozycję w każdy możliwy sposób. Wszyscy są od niego zależni. Marek Harny umiejętnie oddaje atmosferę czasów okupacji. Terror sprawia, że ludzie zachowują się bardzo różnie. W książce spotykamy cały wachlarz postaw: członkowie podziemia, paserzy myślący, że handlem z okupantem wykupią się od śmierci, wreszcie kobiety, które są dla Niemców „paniami do towarzystwa”. Autor nie ocenia ich postępowania. Nie potępia, ale też nie usprawiedliwia takiej „zażyłości” z wrogiem. Pokazuje tylko złożoność i tragizm sytuacji, w jakiej się znalazły.

Równie skomplikowana sytuacja jest po wojnie. Nowy Sącz i Kraków roku 1966 nie są przyjaznym miejscem dla Magdy, młodej studentki. Nie zna ona swojej matki, która jest wyzywana od najgorszych gestapowskich dziwek. Jednocześnie żyje z ciągłym podejrzeniem, że jej ojcem może być sam Nordmann.

Prokurator Wojnar przez całe życie starał się wymierzyć sprawiedliwość zbrodniarzowi. Wreszcie Heinrich staje przed sądem. Jego adwokatem zostaje Żyd. Dla Wojnara jednak taki proces to „bezcelowa inscenizacja. Mierziła go myśl, że będzie musiał siedzieć na rozprawach i przyglądać się, jak wielokrotny morderca przewraca swoje papiery i prowadzi z prawnikami dyskusje, jakby chodziło o jakieś negocjacje kupieckie”.

Po raz kolejny autor pokazuje swój pisarski kunszt. Na kartach powieści streszcza niemal cały proces „przepracowywania” przez Niemcy okresu drugiej wojny światowej. Gorzko w ustach Magdy brzmią słowa, że oczywiście wszyscy oni pracowali wtedy „na kolei lub na poczcie”. Wreszcie padają niewinne pytania młodego dziennikarza, który nie rozumie, dlaczego Polacy tak bardzo nienawidzą Niemców.

„Sny wojenne” to bardzo dobra powieść. Marek Harny porusza w niej trudne tematy: straszne czasy okupacji, zagłada Żydów, polskie kobiety sypiające z Niemcami. Wszystkich bohaterów łączy jedno – żyją w cieniu Heinricha Nordmanna. To właśnie niemiecki zbrodniarz jest ich obsesją i sennym koszmarem.

Jak zakończy się jego proces? Czy bohaterowie książki „ułożą” sobie życie? Czy będą potrafili „przepracować” własną skomplikowaną przeszłość? Zachęcam do lektury tej powieści. Wojna, miłość, zbrodnia, zemsta – myślę, że nie będziecie zawiedzeni.

Wojciech Sobański