„Tego, że pokojowe współżycie między różnymi narodami to materia bardzo krucha i delikatna oraz że pokojowa koegzystencja również w Europie końca dwudziestego wieku wcale nie jest oczywistością, mieliśmy okazję dowiedzieć się ostatnio w czasie wojny w rozpadającej się Jgosławii”. (z Hirsch H.: Nie mam keine buty)

"Jakbyś kamień jadła" trafiła do mnie niejako przez przypadek. Nie miałam zamiaru jej czytać. Jeszcze nie teraz. Zbyt mało czasu upłynęło od przeczytania „Dzisiaj narysujemy śmierć”. Zbyt wiele emocji kosztowała mnie tamta lektura, bym chciała teraz przeczytać „Jakbyś kamień jadła”. Ale… Babska ciekawość była silniejsza. Przemogłam się. By przeczytać tylko kilka zdań. By zobaczyć, jaki Tochman pojawi się w jednej z pierwszych książek… Ale tak się nie da. Nie da się przeczytać kilku zdań „Jakbyś kamień jadła” i odłożyć.

Jeszcze raz przechodziłam z Tochmanem przez wszelkie przejawy zła, które człowiek jest zdolny uczynić drugiemu człowiekowi. Swojemu sąsiadowi. Znajomemu. Każdemu. Kto jest Serbem. Albo Bośniakiem. Bo tak mówią ci, którzy są u władzy. Lub do tej władzy chcą dojść… Bo oni, jak nikt inny wiedzą, jak łatwo odpowiednim doborem słów, można ludzi zamienić w potwory. Jak łatwo można sterować ludzkimi emocjami. I czynami. Bo później jest już strach. Bo później jest nienawiść. Między „dobrymi nami”, a „złymi nimi”. Tylko, że to nie Rwanda. To Europa. To miejsca, do których jeździliśmy i jeździmy na wakacje. Ich mieszkańcy mówią językiem podobnym do naszego. Ich mieszkańcy są podobni do nas. I po raz kolejny zdumienie, że tak niewiele trzeba, by zniszczyć spokój, szczęście, życie tysiącom normalnych ludzi…

„Kobiety pytają: po co była nam wojna? Po co ginęli nasi synowie? I odpowiadają: po nic, po strach, tułaczkę i krew, po życie w barakach. A przed wojną był dom, w każdym domu – pełna zamrażarka. Teraz puste garnki. Za puste garnki ginęli.”

Ostatnie dziesięciolecie XX wieku… A w sercu cywilizowanych krajów miał miejsce „jeden z najbardziej krwawych i kosztownych konfliktów zbrojnych na świecie od czasu zakończenia II wojny światowej” (za Wikipedią).

PS
Widać, że książka „Jakbyś kamień jadła” jest dużo wcześniejsza od „Dzisiaj narysujemy śmierć”. Myślę, że z literackiego punktu widzenia lepiej byłoby je czytać w odwrotnej, niż ja, kolejności.

„Tego, że pokojowe współżycie między różnymi narodami to materia bardzo krucha i delikatna oraz że pokojowa koegzystencja również w Europie końca dwudziestego wieku wcale nie jest oczywistością, mieliśmy okazję dowiedzieć się ostatnio w czasie wojny w rozpadającej się Jgosławii”. (z Hirsch H.: Nie mam keine buty)

"Jakbyś kamień jadła" trafiła do mnie niejako przez...