Ilídio niewiele pamięta sprzed nocy spędzonej samotnie przy nowym zdroju: kilka gestów matki, jej głos, niezrozumiałe słowa, gdy wręczała mu książkę, by kilka dni później go opuścić. Pamiętna noc rozpoczyna nowy rozdział w życiu chłopca, który trafia pod opiekę rozczarowanego życiem murarza Josuégo. Wiodą proste życie w małym portugalskim miasteczku, aż młodzieńcze uczucie do cichej Adelaide pchnie Ilídio w pogoń za dziewczyną (i książką!) przez trzy kraje.

„Księga” to druga wydana w Polsce powieść portugalskiego pisarza José Luísa Peixoto, autora „Pustego spojrzenia”. To powieść doskonale oddająca portugalskiego ducha podszytej nieokreśloną tęsknotą (saudade) melancholii, opowiadająca o losach chroniących się we Francji emigrantów na przykładzie konkretnych osób: kobiety, mężczyzny i dziecka. Ukazuje barwne i ciepłe szczegóły życia w małym portugalskim miasteczku i w kosmopolitycznym Paryżu, pełne tak humorystycznych, jak i dramatycznych scen.

„Księga” jest podzielona na dwie części, które wyraźnie się między sobą różnią, a równocześnie wzajemnie się uzupełniają. Pierwsza część to dość klasyczna opowieść o losach głównego bohatera, od dzieciństwa do dorosłości, przeplatana opowieściami o wielu innych postaciach, które wywarły wpływ na jego życie. Część druga jest dużą niespodzianką: o wiele bardziej eksperymentalna, napisana z dużą kreatywnością, pokazuje rozwój opisanej wcześniej historii z punktu widzenia nowego, niespodziewanego bohatera. Nie chcę zbyt wiele zdradzać, powiem tylko, że słowo „Książka” nabiera tu nowego znaczenia.

No właśnie, „Książka” – bo tak powinien brzmieć polski tytuł powieści. Słowo „Księga” być może lepiej się prezentuje na okładce, ale nie odzwierciedla zamysłu autora, który dużo mówi o pewnej książce, a potem o innym (sic!) Książce, ale nie wspomina o żadnej „księdze”! Stąd też trudno uzasadnić taką decyzję tłumaczki lub wydawnictwa.

José Luís Peixoto pisze charakterystycznym stylem, rozpoznawalnym już od pierwszych stron. Zdecydowanie bardziej podobał mi się w pierwszej części, chociaż kreatywność i pewne eksperymenty formalne w drugiej części również zasługują na uwagę. Język jest momentami niemal poetycki i ukazuje piękno prostych chwil: wspólnego prania przy zdroju, rozmów i milczenia z przyjaciółmi, rozstań i ponownych spotkań, wyjazdów i powrotów. Chłód może tu narastać wewnątrz kamienia, drzewa składają się z zimna, a człowieka może ogarnąć ciemny, umierający strach. Czytelnika natomiast ogarnia przyjemność płynąca z wartościowej, oryginalnej lektury.

Agnieszka Kruk