Wojna i Holocaust – tematy równie nośne, co wymagające. To właśnie one stały się inspiracją dla amerykańskiej dziennikarski i pisarki Moniki Hesse. Autorka uczyniła je tłem swojej powieści młodzieżowej, w której historia spotyka się z thrillerem.

Jest rok 1943. Mieszkańcy okupowanego Amsterdamu próbują odnaleźć się w wojennej rzeczywistości. Jedni starają się żyć normalnie, inni przeszli na stronę nazistów, część działa w ruchach oporu. Dziewiętnastoletnia Hanneke musi troszczyć się o swoją rodzinę. Oficjalnie pracuje jako recepcjonistka w domu pogrzebowym, jednak najlepiej sprawdza się, zdobywając towary na czarnym rynku. Mimo młodego wieku dziewczyna zdążyła już doświadczyć goryczy spowodowanej utratą bliskiej osoby. Nauczona doświadczeniem, nie chce się wychylać – swoje zajęcie traktuje wyłącznie jako możliwość utrzymania rodziny. Jedna z klientek ma dla niej jednak niecodzienne zadanie. Chce, aby Hanneke odszukała Mirjam, piętnastoletnią Żydówkę, która zniknęła z bezpiecznej kryjówki. Początkowo niechętna dziewczyna daje się porwać intrydze i rozpoczyna niebezpieczne śledztwo.

Autorka ukazuje okupację z perspektywy zwyczajnej nastolatki, której dotychczasowe życie wypełnione było obowiązkami szkolnymi, spotkaniami z przyjaciółmi i miłosnymi rozterkami. Wojna zmusiła ją do przewartościowania swoich priorytetów i zmiany codziennego funkcjonowania. Hanneke nie jest typem postaci, za którą czytelnik od razu chce podążać. Trudno odnaleźć w niej cechy modelowej bohaterki – jej działalność wynika z pragmatyzmu, częściowo również z poczucia winy, jednak nie z czystego heroizmu. Postaci, które pomagają całkowicie bezinteresownie i są gotowe poświęcić życie w imię szlachetnych idei, zostały tutaj zepchnięte na drugi plan. W powieści Hesse walka nie zawsze jest kwestią wyboru – często staje się koniecznością. Decyzja autorki, aby postawić w centrum swojej powieści nastolatków, wydaje się strzałem w dziesiątkę. Pozwoliło to nie tylko na ukazanie dramatu młodych ludzi będących dopiero u progu dorosłości, ale przede wszystkim uwiarygodniło motywacje i decyzje podejmowane przez bohaterów, które często są podyktowane silnymi emocjami.

Umieszczenie akcji powieści w czasach drugiej wojny światowej dało autorce szansę na odświeżenie konwencji literatury młodzieżowej. Monica Hesse nie zrezygnowała z wątków typowych dla tego typu książek, czyli rozterek związanych z tożsamością, pierwszymi miłościami i przyjaźnią, ale nadała im zupełnie nowy charakter. Z pozoru błahe problemy nastolatków stają się przyczyną wielkich dramatów, ale pozwalają im także na znalezienie w sobie odwagi. Intryga kryminalna jest dla autorki jedynie pretekstem do opowiedzenia o dorastaniu w tragicznych okolicznościach. Miejscami śledztwo w sprawie zaginionej Mirjam schodzi na dalszy plan, by ustąpić miejsca historiom innych bohaterów, przedstawić ich problemy i sposób funkcjonowania w wojennej rzeczywistości. W powieści nie brak prostych rozwiązań, a nawet pewnej dozy naiwności. Sama zagadka skonstruowana jest w klasyczny sposób, a uważny i wprawiony czytelnik szybko dostrzeże wskazówki, rozwiązując sprawę wcześniej niż główna bohaterka. Wydaje się jednak, że zaskoczenie czytelników było drugorzędnym celem dla autorki, która bardziej skupiła się na budowie emocjonalnej warstwy powieści.

Mimo poważnego tematu książkę czyta się z pewną lekkością. Prosty język, unikanie długich opisów i zamiłowanie do konkretów zdradzają dziennikarski rodowód pisarki. Widać u niej również doskonałe przygotowanie merytoryczne. Monica Hesse postarała się wiernie oddać realia historyczne, przedstawić działalność ruchów oporu i prześladowanie ludności żydowskiej. Nie obyło się jednak bez pewnych modyfikacji i odstępstw od faktów historycznych poczynionych przez pisarkę na potrzeby fabuły. Jej decyzja wydaje się zrozumiała, biorąc pod uwagę to, że nić przewodnia książki osnuta jest wokół fikcyjnych bohaterów i wydarzeń.

„Dziewczyna w niebieskim płaszczu” stanowi oryginalną pozycję zarówno w kręgu literatury młodzieżowej, jak i wśród powieści dotyczących Holocaustu. Autorka postanowiła opowiedzieć o wojnie z bliskiej perspektywy, jednak bez epatowania przemocą. W swojej powieści pokazuje pozornie normalne życie, z dala od linii frontu, wciąż naznaczone cierpieniem i bezustanną niepewnością. Hesse nie interesuje wojna w wymiarze globalnym – skupia się na małych dramatach, rozpadających się relacjach i emocjonalnych obrazach, które zostają w głowie po odłożeniu książki.

Magdalena Wilk