Świat PRL-u, wspomnień sprzed lat, wyśniony i nostalgiczny... To oczywiście tylko pozory, pod którymi skrywa się wiele niecnych naleciałości. I mowa tu nie tylko o zakusach władzy, ale także o samym życiu: wyzierającej z każdego kąta codzienności, próbach dostosowania się do panujących warunków, gdzie cwani chcą zyskać, a bezwzględni gotowi są skrzywdzić. To ciemna strona księżyca, gdzie czają się zbrodnie sprzed lat.

Helena Kowalik przedstawia barwny krajobraz wykroczeń, obejmujący zemstę na niewygodnych członkach władzy, dorabianie się na boku kradzieżami czy bestialskie zabójstwa. Co ciekawe, kara śmierci zasądzana jest nie tylko w przypadku oczywistych spraw morderstw, a same wyroki potrafią zaskoczyć. Jest to z pewnością obraz świata, w którym należy zobaczyć więcej, niż ukazuje nam się przed oczami.

Wszystkie przedstawione sprawy podzielone są na cztery rozdziały, dzięki czemu jest zachowany porządek i opowieść o lowelasie sprzed lat nie przechodzi w zbrodnicze czyny Karola Kota. Jednak choć to rozgraniczenie wygląda sensownie, szybko można się przekonać, że nie jest wystarczające.

Szkodzi to tym bardziej, że wśród zamętu i chaosu naprawdę interesujące aspekty codziennej rzeczywistości i konkretnych przypadków tracą swoją wyrazistość. Poszczególne opowieści zatracają się w strumieniu słów i czasem dopiero po chwili można się zorientować, że mamy do czynienia z zupełnie nową historią.

Powyższe utyskiwania nie świadczą wszakże, iż od „Peerelu zza krat” należałoby się trzymać z daleka. Wręcz przeciwnie, to inteligentnie pomyślana publikacja, w której dobór mniej i bardziej medialnych wykroczeń robi duże wrażenie. Podobnie jak forma, którą można by porównać do artykułów w gazecie, co niewątpliwe ma swój urok, nawet jeśli w przypadku niektórych opowieści chciałoby się dowiedzieć więcej.

Wspomniana już struktura, nawet jeśli nie jest idealna, dobrze się sprawdza i powinna przypaść do gustu także osobom, które kręcą nosem na publikacje historyczne. Helena Kowalik w swojej książce przedstawia wiele interesujących i niejednoznacznych opowieści skrzących się od kontekstów normalnie umykających nam w myśleniu o minionym ustroju. To kompendium, któremu warto poświęcić uwagę i przekonać się, że historia w lekkiej formie wcale nie ujmuje jej pamięci, za to lepiej układa się w głowach, pozwalając pewne wyobrażenia poddać rewizji.

Patryk Rzemyszkiewicz