Prędzej górniku, głębiej górniku,
węgla pokłady rąb,
w twojej kopalni, na twym chodniku
staje ojczyzny zrąb.

Takimi słowy w latach 50. opisywał rolę pracy górników sam Władysław Broniewski w wierszu „Zabrze”. Recytowaliśmy takie wiersze w latach szkolnych na akademiach barbórkowych, a 4 grudnia był niemal świętem państwowym. Węgiel był uznawany za polskie złoto, a na lekcjach polskiego czytaliśmy utwory Gustawa Morcinka jak „Łysek z pokładu Idy”. Bohaterem narodowym był Wincenty Pstrowski, który przeciążenie spowodowane pracą ponad siły przypłacił życiem. Ulica jednak śpiewała taki kuplet Wincenty Pstrowski, górnik ubogi, przekroczył normę, wyciągnął nogi... Śląsk i etos pracy górniczej był oczkiem w głowie władz socjalistycznej Polski, można powiedzieć – swoistym mitem PRL-u. I to mitologizowanie zrodziło ambiwalencję, że jest w tym jakaś przesada, bo czyż nie ma innych profesji zasługujących na równie wielki szacunek? Po roku 90. mit górnika przestał być popularny, wielu ludzi związanych z tym zawodem straciło pracę, ale też społeczny szacunek, do którego byli wcześniej przyzwyczajeni. Dziś na kanale Discovery możemy oglądać serial dokumentalny poświęcony właśnie współczesnym górnikom. Wydarzeniu telewizyjnemu towarzyszy wydana przez Insignis książka Karoliny Macios „Górnicy.pl”.

Pod twym oskardem padł kapitalizm,
nadszedł wolności czas.
Więcej żelaza, węgla i stali
dla robotniczych mas!

Tak napisał w swym wierszu Broniewski. Co zmieniło się w górnictwie od czasu, gdy upadł socjalizm? Jak zmienił się etos górników, jak zmieniło się ich życie? Temat górników stał się przez pewien czas tematem tabu, tematem z socjalistycznych czytanek. Ale przecież nikt nie może podważyć wyjątkowości tej pracy i ekstremalnych warunków, w których jest wykonywana. I książka Karoliny Macios tę wyjątkowość ukazuje. Różne kopalnie (węgiel, miedź, sól), różni ludzie, bo dziś górnictwo to nie tylko Górny Śląsk, różne losy. Jest w tej książce także miejsce dla kobiety – Malwiny Smulskiej, geologa górniczego kopalni „Budryk”. Z tych wielu punktów widzenia otrzymujemy obraz współczesnego górnika – z jednej strony obraz człowieka wiernego tradycji, jakby pod ziemią zmiany cywilizacyjne nie miały takiego znaczenia, z drugiej książka pokazuje górników jako normalnych ludzi, którzy swoją pracę zostawiają „na dole” i mają swoje zwyczajne życie „na ziemi”, ale nie potrafią bez tej pracy żyć.

Węgiel ogrzeje, węgiel nakarmi,
z węgla nasz Wspólny Dom,
węgiel to siła Ludowej Armii,
droga ku jasnym dniom.

Dziś zmieniamy optykę patrzenia na węgiel jako podstawowe źródło energii. Temat smogu jest nieustannym lejtmotywem wszelkich informacji i serwisów. Ciężko pogodzić etos górnika z myśleniem ekologicznym i troską o naturę. To, co kiedyś stanowiło o wyjątkowości tej profesji, dziś przywołuje u wielu negatywne konotacje. Książka Karoliny Macios i serial Discovery Channel prowokują także do refleksji na ten temat – jak to, co kiedyś było wartością, na naszych oczach staje się przeżytkiem, jak bardzo zmienia się system wartości i priorytetów naszej kultury, że nic nie jest jedyne i stałe.

Prędzej górniku, śmielej górniku,
w przyszłość twą jasną idź,
dąż zastępami współzawodników,
w trudzie pierwszeństwo chwyć.

Ale przecież praca ludzi pod ziemią pozostaje tak samo ryzykowna i ciężka!