Czy takie miejsce jest w ogóle możliwe?

Dla Hili Campos i jej rodziny takim miejscem miała być Wenecja. Rodzina bogatego kupca żydowskiego Ignacia Severina (Menachema) osiadła tam po wygnaniu Żydów z Hiszpanii edyktem królów katolickich Ferdynanda i Izabeli (XVw.). Ród Camposów pierwotnie dostatnie i szczęśliwe Toledo zamienił na Lizbonę, potem Antwerpię, gdzie jego członkowie usiłowali żyć podwójną tożsamością – chrześcijańską i żydowską. Lecz gdy życie z piętnem marranów (konwertytów) stało się zbyt trudne, osiedlili się w Wenecji, która przyznała Żydom pewne swobody: „mniej niżbyśmy pragnęli, lecz więcej niż ktokolwiek na świecie”. „Naznaczeni żółtym piętnem, przygnieceni nadmiernym podatkami, oddzieleni murem getta od morza i siedzib patrycjuszy”, przyjęci w łaskawą gościnę, choć na tyle ostrożną, by pamiętali, że są obcy, żyją więc w nadmorskim mieście Menachem Campos i jego dorosłe dzieci: kupiec Ruben, medyk Dawid, poszukujący swojej drogi Ezra i uwrażliwiona na niedostępne zwykłym ludziom dostrzeganie tego, co pomiędzy realnym a wyższym światem Hila. Ona będzie przewodniczką po historii rodzinnej.

„Księga życia Hili Campos” ma być dziełem dwutomowym. Pierwszy tom „Córka głosu” skupia się na życiu w Wenecji XVI w. właśnie, a kończy w momencie, gdy rodzina dociera do Zamościa. Nie zdradzam nieoczekiwanego finału, gdyż mówi już o tym okładkowa informacja. Z niej dowiemy się także, że inspiracji dla historii szukać należy w galerii Paradisus Iudaeorum w Muzeum Żydów Polskich POLIN, w której opowiada się m.in. losy zamojskich Sefardyjczyków.

Z woli autorki narratorką powieści jest Hila już bardzo dojrzała, która z perspektywy czasu snuje historię rodzinną. Ma to swoje zalety i słabości. Czytelnik prowadzony jest określoną ścieżką interpretacyjną, z której może niekiedy chciałby trochę zboczyć. W zamian jednak dostaje bogaty opis obrzędowości żydowskiej (pogrzeby, śluby, święta) i sposobu postrzegania i przeżywania świata. Służą temu motta poprzedzające każdy rozdział (źródła autorka wskazuje skrupulatnie) oraz silnie przesycony mądrościami, przysłowiami i złotymi myślami język wielu postaci. I może można by się niekiedy zżymać, że Hila za mądra, za dojrzała, nie sposób jednak jej odmówić zdolności przyciągania czytelnika do swojej historii.

A dzieje się w niej dużo. Sama Hila przygotowuje się do zaślubin biegłego w rzemiośle drukarskim rytownika Elisza. Wspiera ją mieszkająca z nimi stara Lea, krewna i przyjaciółka jej zmarłej matki. Wszystko to w czasie, gdy rodzina czeka na powrót ojca i najstarszego brata Rubena z zamorskiej wyprawy kupieckiej, a jego brzemienna żona spodziewa się męskiego potomka. Dramatyczne rozwiązanie Chaji zbiegnie się w czasie z chorobą przyjaciela Dawida Aleksandra z możnego chrześcijańskiego rodu Cappanich. Wizyty młodego medyka po drugiej stronie getta w sposób znaczący wpłyną na jego losy, jak i całej rodziny. Zbuntowany Ezra zaś nieustannie, inaczej niż podporządkowana ojcu Hila, ucieka z domu, by odnaleźć swoje powołanie.

Do getta w tym czasie przybywa czarnoskóry Żyd z Etiopii Fałasz, mieniący się prorokiem. Odegra on znaczącą rolę w historii rodziny. Będzie także jednym z wielu, którzy przewidują nadejście trudnych dla Żydów czasów. Towarzyszy temu, jak zwykle, szukanie znaków i sygnałów tego, co ma nadejść nieuchronnie.

W powieści jest bogata galeria postaci, które ilustrują przeróżne aspekty żydowskiego życia i życia w ogóle. Bohaterowie przeżywają swoje radości i smutki, chwile szczęścia i traumy. Kształcą się i pracują. Świat ich ciekawi i wabi różnorodnością, czasem także osobliwą. Przyjaźnią się, kochają, ale także doznają odrzucenia i niespełnienia. Podejmują trudne decyzje, poddają się losowi i z nim próbują się wadzić. Słowem – żyją, żyją w coraz bardziej nieprzyjaznym świecie.

Zapraszają czytelnika do swojego świata. Warto go poznawać po to, by Żydzi nie funkcjonowali w naszej świadomości wyłącznie przez pryzmat II wojny światowej i czasów powojennych.

Żydowski raj – czy takie miejsce jest możliwe? Choć przecież wiem, jak na to pytanie odpowiada Historia, sięgnę po „Morze trzcin”, by w drugim tomie losów Hili i jej rodziny poszukać jego śladów w bliskim mi Zamościu.

Polecam lekturze!