Tempo zmian społecznych, które aktualnie obserwujemy, jest niesłychanie wysokie i nie spotykane wcześniej w skali globalnej. Specjaliści badający te zmiany: socjolodzy, pedagodzy i psycholodzy starają się w swoich publikacjach (najczęściej artykułach i pracach badawczych) opisywać nowe zjawiska, ale mija nieco czasu nim zainteresowani danym tematem czy zagadnieniem otrzymują dłuższe opracowanie na dany temat w zwartej formie książki. Nie inaczej rzecz ma się w odniesieniu do zmian dotyczących rodziny – oto bowiem dopiero pod koniec zeszłego roku otrzymał czytelnik polski publikację książkową „Patchworkowe rodziny. Jak w nich żyć”, będącą zapisem rozmowy znanego psychologa i psychoterapeuty Wojciecha Eichelbergera oraz dziennikarki „Zwierciadła” piszącej o wychowaniu Aliny Gutek. To pierwsza na naszym rynku wydawniczym, i zapewne nie ostatnia, próba opisania i analizy zjawiska rodzinnych patchworków. Zapełnia tym samym lukę w kwestii informacji w powyższym temacie, podanych w sposób popularnonaukowy czy raczej poradnikowy, zatem skierowany nie do specjalistów, ale do samych zainteresowanych – rodziców i dzieci, dla których rodzina patchworkowa to codzienność.

Co jednak znaczy samo to pojęcie? To taki system rodzinny, w którym każdy z rodziców miał wcześniej inną rodzinę (małżonka lub partnera oraz dzieci) i „wnosi” ze sobą swoje dzieci (wszystkie lub wybrane) do nowej rodziny, poza tym pojawiają się także dzieci wspólne założycieli nowej rodziny. Inaczej rzecz ujmując: w rodzinie tej mamy dzieci z trzech różnych związków (lub więcej) oraz dorosłych będących przynajmniej jednym z rodziców tych dzieci. Nie jest łatwo ubrać to w słowa, ale zapewne każdy czytelnik rozumie, o jakim rodzaju rodziny tu mowa. Czasami nazywa się je „drugimi” rodzinami, choć w istocie mogą być trzecimi, czwartymi itd. Zgodnie z danymi statystycznymi GUS z 2016 roku rozwiodło się 64 tysiące małżeństw na 193 tysiące zawartych, co stanowi 33 procent. W niektórych województwach (np. w lubuskim) rozwodzi się co drugie małżeństwo. Statystyki nie uwzględniają związków niesformalizowanych, które także się rozstają. Wszystkie te osoby, posiadające dzieci, mogą zakładać nowe rodziny i w ten sposób powstaje rodzina patchworkowa.

Wojciech Eichelberger, jako doświadczony terapeuta, dzieli się swoimi przemyśleniami i spostrzeżeniami na temat problemów rodzin patchworkowych, ale i ich szans na nowe doświadczenia i realizację potrzeb wszystkich członków tych rodzin. Odwołuje się także do swoich osobistych doświadczeń w tym temacie, co z jednej strony może stanowić dodatkowy atut książki, a z drugiej – podważać bezstronność i profesjonalizm w obiektywnym ujęciu tematu. Rozmowę prowadzi Alina Gutek – doświadczona dziennikarka, od wielu lat pisząca dla „Zwierciadła”, specjalizująca się w tematyce wychowania i psychologii. Jej obecność wnosi tym samym ciekawe spojrzenie, bowiem raz jest profesjonalną dziennikarką, a innym razem stawia się w pozycji zainteresowanego tematem, ale niezbyt rozumiejącego czytelnika zadając dodatkowe, czasem z pozoru banalne pytania, a tym samym niejako wyprzedzając wątpliwości odbiorców książki.

Układ tekstu został starannie przemyślany i jest przejrzysty oraz poręczny – ułatwia szukanie interesujących kwestii czy konkluzji, bowiem tom podzielono na rozdziały, zbierające najpierw kwestie rodziców – założycieli nowej rodziny, potem wychowywanych w nich dzieci z wielu systemów, następnie dalszej rodziny i przyjaciół, czasu wolnego, spędzania świąt, komunikacji itd. Na końcu każdego z nich zawarto podsumowanie w formie wskazówek do zapamiętania. Wątpliwości budzić może tylko forma niektórych z nich, ujęto je bowiem w zdania zaczynające się od partykuły przeczącej „nie”. Nawet początkujący psycholog wie, że ważne do zapamiętania zdania, afirmacje, wskazówki czy cele powinny być sformułowane w formie pozytywnej, nie przeczącej, bowiem mózg nie koduje przeczenia. Inne przeoczenie to podanie przywołanego w kontekście tematu patchworkowych rodzin tytułu amerykańskiego filmu z 1995 roku z Winoną Rider w roli głównej jako „Jak uszyć amerykańską kołdrę” czyli dosłowne przetłumaczenie na język polski oryginalnego tytułu filmu, podczas gdy ten, doskonale znany w naszym kraju z licznych powtórek w telewizji publicznej, zatytułowano „Skrawki życia”.

Publikacja bez wątpienia zasługuje na uwagę zarówno osób bezpośrednio zainteresowanych tematem, czyli żyjących na co dzień w patchworkowych rodzinach, jak i specjalistów, pracujących zwłaszcza z dziećmi wychowywanymi w tych rodzinach: nauczycieli, pedagogów, psychologów, psychiatrów czy pracowników socjalnych, ale także innych profesjonalistów mających z nimi bezpośredni czy pośredni kontakt: lekarzy, prawników czy naukowców badających temat (m. in. socjologów). Z uwagi na jej prekursorski charakter zainteresować może jednak każdego czytelnika, ciekawego świata i nowych zjawisk społecznych. Książka napisana została bardzo przystępnym i klarownych stylem, dzięki czemu lektura jest szybka i przyjemna. Bardziej wnikliwych czytelników skłonić może do refleksji oraz sprecyzowania własnego zdania nie tylko na kwestie przemian rodziny, ale także i wychowania w ogóle. Tom stanowić może także inspirację do dyskusji na warsztatach lub sprowokować do wypracowania nowych, odmiennych stanowisk wobec tego nowego zjawiska, ale także innych metod pracy z nowym rodzajem systemu rodzinnego.

Jowita Marzec