Ciekawość i ulga, a może poczucie winy z powodu naiwnego zachłyśnięcia się odmiennością innych kultur? Elizie Piotrowskiej udaje się odmalować intrygujący zestaw emocji towarzyszących współczesnej emigrantce.

Bohaterką jej powieści jest wykształcona, wrażliwa i ciekawa świata młoda kobieta, wplątana w różne toksyczne zależności. Niełatwa przeszłość (przedwczesna utrata matki), niespełnione ambicje literackie i związek z „polskim Werterem”, który upiera się, aby kochać nieszczęśliwie i poetycko – to wszystko niszczy Lottę. Do tego dochodzi specyficzny, poddańczo-zależny stosunek do własnej ojczyzny. Emigracja jest dla aspirującej pisarki próbą konfrontacji z wewnętrznymi demonami. W miarę rozwoju fabuły obserwujemy proces dojrzewania bohaterki i jej – mniej lub bardziej udane – próby zdystansowania się do narodowych wartości.

Autorka umiejetnie operuje metaforami i dość ryzykownymi alegoriami, m.in. mocno eksploatowanym w naszej kulturze motywem Matki Pol(s)ki. Porównanie kulturowe między „dusiołkowatą” kulturą słowiańską, egzotyką Brazylii i śródziemnomorskim dolce vita to walka na narodowe motywy, mity i uprzedzenia. Dusiołek ma jeszcze jedno oblicze – zauważa Lotta – jest nim rozczarowanie Polską, które prowadzi do zatrważającej nadpobudliwości na poziomie języka i niewiarygodnego marazmu na poziomie działania. Polak nic nie robi, tylko narzeka. To tamci są źli, głupi i nieuczciwi, to oni rozkradli Polskę, to oni zaprzepaścili wszystkie szanse. Teraz już nic nie da się zrobić. Mozna tylko usiąść i płakać.

W zestawieniu kultur ciekawie wypada portret Polski – dumnej ze swoich wartości, ale uparcie trwającej przy kulcie męczennictwa i samopoświęcenia, szczególnie w życiu codziennym. Przed taką „obczyzną” ucieka Lotta, szukająca w kolejnych krajach – a także w nowym, obiecującym związku – alternatywnej tożsamości, wolnej od poczucia powinności. „Obczyzna…” to intrygujący opis procesu adaptacji, rozumienia i zagnieżdżenia się w odmiennej kulturze. Nietrudno się domyślić, że życie na „emocjonalnym uchodźstwie” nie jest usłane różami, a opisani w powieści Włosi i Brazylijczycy także borykają się z własnymi narodowymi bolączkami.

– Czy zwróciłaś uwagę, że słowo „Bóg” (Dio) chowa w sobie słowo „ja” (io)? – zapytał ni z gruszki, ni z pietruszki.

– Nie po polsku. W języku polskim „Bóg” pochodzi od „bogactwa”.

„Obczyznę…” czyta się szybko i przyjemnie m.in. dzięki plastycznemu, emocjonalnemu językowi i sporej dawce niewymuszonego humoru. Dialogi okraszone są barwnymi porównaniami. Język potoczny miesza się z poezją, a zabawne powiedzonka z literackimi i popkulturowymi nawiązaniami. Językowy misz-masz może początkowo drażnić, ale z czasem wciąga w specyficzny, na wpół poetycki styl opowieści.

Muszę przyznać, że w pewnym momencie dałam się porwać historii bohaterki. Kibicowałam jej i byłam ciekawa kolejnych spostrzeżeń oraz barwnie opisywanych, nieoczywistych porównań kulturowych. Tym bardziej szkoda mi kilku końcowych rozdziałów powieści, w których da się wyczuć wyraźne spowolnienie fabuły, prowadzące do otwartego zakończenia.

Powieść Elizy Piotrowskiej może być ciekawym literackim głosem w dyskusji o współczesnej emigracji. Warto ją jednak polecić przede wszystkim jako opowieść o wychodzeniu z emocjonalnej traumy i dorastaniu do wewnętrznej wolności.

Katarzyna Pryga