Za sprawą otwartego „Genialną przyjaciółką” cyklu neopolitańskiego Elena Ferrante stała się światowym fenomenem literackim. Spekulacje na temat jej tożsamości nie ustają, a kolejne książki biją rekordy popularności, ale jako czytelnicy nie mamy raczej, moi Państwo, powodów do narzekania, bo piórem autorka operuje bardzo dobrze, co udowodniła już w wydanej przed swoimi największymi bestsellerami „Córce”.

Najważniejszym zadaniem „Córki” bez wątpienia jest uświadamianie. Uświadamianie, że macierzyństwo wcale nie jest zadaniem – no właśnie: zadaniem? Misją? Powołaniem? Uczuciem? - tak oczywistym jak się wszystkim wydaje; szczególnie tym, którzy nigdy sami się go nie podejmą. Ferrante bez zbędnej ostentacji, ale także bez nadmiernego skrępowania pokazuje, iż samo urodzenie dzieci nie przemienia kobiety w matkę; dzieje się tak, oczywiście, w sensie fizycznym, ale niekoniecznie w psychologicznym. Więcej nawet: sama miłość do potomstwa także nie jest warunkiem wystarczającym, aby stać się idealnym rodzicem. W świecie Ledy, głównej bohaterki, córki wymagają poświęcenia całkowitego – protagonistka powraca w retrospekcjach i rozmowach do czasów, które wymogły na niej dramatyczny wybór: mogła albo zapomnieć o wszystkich swych ambicji i oddać się rodzicielstwu, albo zrezygnować z nieustannej obecności w życiu dzieci, aby samej się realizować. Leda, wbrew oczywistym naciskom, wybrała to drugie, co staje się dla Ferrante tematem absolutnie najważniejszym.

Włoska autorka bestsellerów nie mogła odmówić sobie odrobiny banału, dlatego zestawia swoją bohaterkę z reprezentantami konserwatywnych wartości (których mało elegancko utożsamia z mieszkańcami prowincji) i czyni ją ofiarą kolejnych nieuprzejmych spojrzeń, mimo że od jej rodzinnych tragedii minęło już dwadzieścia lat. Dużo ciekawsze okazują się introspekcje Ledy i wszystko to, co sama o sobie myśli. Tu najlepiej widać brak jasnych podziałów i mnogość odcieni szarości, których opis jest dla Ferrante najważniejszy: jej bohaterka uciekała i wracała do swoich córek, raz próbując się realizować się jako jednostka, raz jako matka – a ostatecznej recepty na szczęście nie znalazła. Sukcesy zawodowe nie przyniosły satysfakcji, ale przecież nie zaznała jej także w macierzyństwie; ta negatywna postawa może wydawać się pustym nihilizmem, lecz wydaje się to oceną zbyt ostrą – to literacko podkręcone rozczarowanie stanowi raczej celny komentarz, który bierze w nawias zachwyty obu stron konfliktu: zarówno tej twierdzącej, że dzieci są jedynym gwarantem szczęścia, jak i tej, co szuka go wszędzie, byle nie w ramach życia rodzinnego. Bodaj najgłębszą ironią powieści jest fakt, że Leda po latach próbuje obdarzyć matczynymi uczuciami zupełnie obcą kobietę, którą – podobnie jak własne córki – porzuca.

W sposobie, w jaki „Córka” pokazuje macierzyństwo najciekawszy jest stosunek bohaterów do rzeczy. Trudno mieć wątpliwości co do tego, że dzieci uwielbiają zabawki – ale Ferrante sugeruje jasno, iż ich aspekt materialny wcale nie jest najważniejszy. Jedna z córek Ledy uwielbia swoje brzydkie lalki, a bezbrzeżnie gardzi zdecydowanie ładniejszą, którą dostaje od matki; po dwudziestu latach podobnie zachowuje się dziewczynka spotkana na plaży – ona także wydaje się nieracjonalnie przywiązana do swojej starej, śmierdzącej (!) zabawki. Najbardziej zaskakujący element dziecięcego świata rzeczy Ferrante przemyca jednak gdzieś na marginesie, niemal niezauważalnie: to podziw i uwielbienie, jakie córki Ledy żywią względem...serpentyn, które ta robi z obierek. Zupełnie prozaiczna, codzienna czynność i jej owoce (innymi słowy: śmieci) stają się zagadkowym sposobem wyrażania miłości, tak samo jak było nim choćby wiązanie tytułowych sznurówek w powieści Domenica Starnone (pisarza swego czasu podejrzewanego o to, że ukrywa się za pseudonimem...Elena Ferrante).

„Córka” to powieść mocno różniąca się od bestsellerowego cyklu neapolitańskiego, zdecydowanie bardziej stonowana, ale bez wątpienia jest lekturą przyjemną i wartościową. Z wnikliwością pokazuje fascynujące zagadnienie, ubierając je w dodatku w dynamiczną fabułę rozgrywającą się między dobrze nakreślonymi bohaterami. Dla miłośników Ferrante jest to pozycja obowiązkowa.

Bartosz Szczyżański