Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię, polskie go zrodziło plemię.
Znacie ten wierszyk?

O Mikołaju Koperniku wiedziałam niewiele - wielkim Plakiem był, mieszkał w Fromborku, oprócz "O obrotach ciał niebieskich" napisał jeszcze traktat o wypieraniu dobrego pieniądza przez gorszy. Może jeszcze parę strzępów informacji gdzieś tkwiło w głowie.

Biografię Kopernika, której wysłuchałam, napisała amerykańska pisarka i popularyzatorka nauki. Zadziwiające, że nie przetłumaczono jej do dzisiaj na język polski, szkoda.
Dla ścisłości muszę dodać, że nie jest to stricte biografia, a raczej mieszanka biografii, sztuki teatralnej i opisu przyjęcia teorii kopernikańskiej przez środowisko naukowe oraz jej wkładu w historię nauki.

Pierwsza część książki rysuje sytuację historyczną w czasach życia Kopernika oraz koleje jego losu. Pokazanie tła historycznego podobało mi się ogromnie - konflikt na linii Polska - Zakon Krzyżacki, nadejście Reformacji i reakcja Kościoła Katolickiego, europejskie środowisko naukowe, wymiana myśli itd.

Druga część to fabularyzowana sztuka teatralna (słuchowisko de facto) pokazujące okres od przybycia do Fromborka jedynego ucznia Kopernika - Joachima Rheticusa - do śmierci astronoma. Widzimy wahanie Kopernika między chęcią opublikowania swojej teorii a strachem przed byciem wyśmianym. Teoria kopernikańska była tak nomen omen rewolucyjna, że przy pierwszym wydaniu umieszczono komentarz w gruncie rzeczy ja dyskredytujący jako jedną z wielu możliwych opcji, rozwadniający jej jasny przekaz. W tej części pojawia się postać Anny Schmidt, gospodyni i domniemanej kochanki Mikołaja, nie wiem, ile jest w tej części prawdy opartej o dokumenty historyczne.

Trzecia część pokazuje proces przebijania się teorii heliocentrycznej do publicznej świadomości i powszechnej akceptacji. Szeroko opisywane są losy Rheticusa, a później stosunek Tycho de Brahe, Keplera i Galileusza do teorii Kopernika. To, co szczególnie utkwiło mi w pamięci, to wysiłki astronomów, żeby ich odkrycia nie traktowano jako stojące w sprzeczności z Biblią, zwłaszcza fragmentem z Księgi Jozuego, w której Bóg na prośbę proroka w czasie bitwy wstrzymał ruch słońca. Jeden fragment, a tyle ekwilibrystyki umysłowej, żeby nie narazić się kościołom.

Ciekawy obraz epoki, mam nadzieję, że czytelnicy dostaną niedługo polskie tłumaczenie.

Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię, polskie go zrodziło plemię.
Znacie ten wierszyk?

O Mikołaju Koperniku wiedziałam niewiele - wielkim Plakiem był, mieszkał w Fromborku, oprócz "O obrotach ciał niebieskich" napisał jeszcze traktat o wypieraniu dobrego pieniądza przez gorszy. Może jeszcze parę strzępów informacji gdzieś tkwiło w głowie.

Biografię Kopernika, której...

Podczas urlopu zwiedzałem Warmie (niestety nie dotarłem do Fromborka, ale udało mi sie zwiedzić muzuem Wamii i Mazur w Olsztynie). Siłą rzeczy natrafilem na ślady Mikołaja Kopernika. Ciarki po plecach mi przechodziły jak w olsztynskim muzeum oglądałem oryginalne rękopisy autorstwa tego wielkiego odkrywcy. Bezpośrednio po zwiedzeniu muzeum zacząłem grzebać w sklepach internetowych z audiobookami. W ten sposób natrafilem na tą książkę, a raczej audiobooka. Mocno sie zdziwiłem ze dotychczas nie ukazała sie w języku polskim. To wielka szkoda. Kopernik to wazna postać historyczna. Zdziwiło mnie ze amerykańska pisarka jest autorką tak dobrej, ważnej książki o Koperniku. Ba, ciekawe ze amerykańscy pisarze tak dobrze potrafią pisać o naszym rodzimym odkrywcy a przede wszystkim zbadać jego postać, dokonania.
Dava Sobel wykonała kawał dobrej roboty pisząc tą książkę. Książka mocno mnie pochłonęła, podczas słuchania czas szybko mijał, całość napisana jest w dość klarowny, przyjazny dla odbioru sposób, zawiera mnóstwo faktów mi wcześniej nieznanych. Dodatkowym smaczkiem było to iż amerykańska lektorka wymawiała w wyraźny sposób niektóre nazwy własne w języku polskim. Chociaż autorka nie była konsekwentna w stosowaniu polskich nazw własnych. W niektórych przypadkach stosowała polskie nazwy a w niektórych przypadkach niemieckie. Stąd musiałem często sprawdzać polskie odpowiedniki nazw, szczególnie jeśli chodzi o nazwy Kulm -- Chełmno, Löbau -- Lubawa. Ale z drugiej strony na przykład "Warmia" czyli kraina geograficzna na terenie której działał Kopernik za każdym razem była wypowiadana w polskiej wersji, mimo iż istnieje łaciński czy niemiecki odpowiednik tej nazwy. Podobnie imię wujka Mikołaja Kopernika było za każdym razem wymawiane przez lektorkę po polsku (Łukasz Watzenrode).

Książka składa sie z trzech części.

W pierwszej części autorka przedstawia biografie Kopernika oraz jego dzieło na podstawie znanych źródeł historycznych, na przykład dokumentów zachowanych do dziś w archiwach Uniwersytetu Jagielońskiego, Uniwesytetu w Padwie czy Bolonii, lub też zachowanej korespondencji z biskupem Warmii czy tez innymi osobistościami. I tak dowiadujemy się o korzeniach rodzinnych Kopernika, którego rodzina pochodzi z terenów dzisiejszej Opolszczyzny z miejscowości Koperniki. Ojciec Kopernika, handlarz miedzią przeniósł się z Krakowa do Torunia. Tam założył rodzine. Jego żona pochodziła z wpływowej rodziny mieszczańskiej Watzenrode. Kopernik został sierotą dość wcześnie bo w wieku 10 lat. Brat mamy, biskup Warmiński się zaopiekował nim i jego rodzeństwem, sfinansował studia Mikołaja i zadbał o to aby Mikołaj i jego brat mieli zagwarantowaną egzystencje do końca życia. Właśnie dzieki protekcji wujka Mikołaj i Andrzej otrzymali intratne stanowiska kanoników warmińskich. Mikołaj pierwszych kilka lat po otrzymaniu pozycji kanonika warmińskiego we Fromborku nie przebywał wcale na Warmii tylko się kształcił. Studiował matematykę, filozofię, medycynę ale nie skończył tych studiów. Dopiero zdobył dyplom doktora prawa kościelnego na uniwersytecie w Farrarze.
Mikołaj po zdobyciu wykształcenia przeniósł się na Warmię. Tam oprócz funkcji kanonika pełnił funkcje lekarza, był osobistym lekarzem biskupów warmińskich. Często przemieszczał się między Fromborkiem i Lidzbarkiem Warmińskim gdzie biskup warmiński miał swoją siedzibę.
Podczas pobytu na uniwersytetach we Włoszech Kopernik "zaraził" się bakcylem astronomii. Po powrocie na Warmię sam badał niebo, prowadził szczegółowe obserwacje często nie przesypiając nocy, w dzień natomiast wykonywał zwykle obowiązki kanonika warmińskiego. Dość szybko w jego głowie sformułowała się idea heliocentrycznego porządku kosmosu. Napisał dość wcześnie rozprawę na ten temat ale jej nie publikował tylko rozpowszechnił wśród zaufanych przyjaciół. Zresztą Kopernik nigdy nie chciał publikować swojej teorii. Bał się ze się przez to skompromituje.
W między czasie w ramach obowiązków kanonika Kapituła warmińska oddelegowała Mikołaja do Olsztyna gdzie przez kilka lat pełnił funkcje administratora dóbr ziemskich kapituły. Zachowało się z tamtego czasu sporo dokumentów pisanych ręką Kopernika. Autorka szczegółowo je zbadała i opisuje je w książce. Jako administrator dóbr ziemskich Kopernik egzekwował opłaty od chłopów za uprawianie ziemi, nakładał opłaty, zwalniał w wyjątkowych przypadkach chłopów z opłaty, przydzielał pola pod uprawę chłopom. Był administratorem ale również utalentowanym ekonomem. Napisał bardzo mądre rozprawy na temat wartości pieniądza, zapobieganiu inflacji, lub tez na przykład opracował system sprawiedliwej wyceny chleba. Te fakty były mi całkowicie nie znane.
Podobnie bardzo mało wiedziałem o Warmii. Warmia była enklawą, niezależnym księstwem biskupim otoczonym przez państwo krzyżackie. Krzyżacy często plądrowali Warmię lub oblegali zamki i miasta na Warmii. Biskupskie Księstwo Warmii mocno opowiadało się po stronie Królestwa Polskiego i wielokrotnie przyrzekało wierność koronie polskiej w zamian za protekcję, szczególnie w obliczu zagrożenia ze strony krzyżaków. Kopernik szczególnie podczas kadencji administratora na zamku w Olsztynie wielokrotnie ubiegał o pomoc u króla Zygmunta Starego. Strategicznie kierował obroną zamku, z powodzeniem.
Zakon krzyżacki jednak zaczął tracić na sile, reformacja zaczęła rozprzestrzeniać się po Europie. Mistrz krzyżacki przyjął luteranizm no i złożył hołd królowi polskiemu w 1525 roku. (Zresztą wiemy o tym ze słynnego obrazu Matejki.) Sytuacja trochę się uspokoiła, przynajmniej nie było już wojny z krzyżakami. Kopernik powrócił do Fromborku i tam spokojnie prowadził sobie życie. Miał kochankę Anne. Co prawda nie miał święceń kapłańskich i do końca nie jest jasne czy musiał żyć w celibacie jednak nie spodobało się to ówczesnemu biskupowi warmińskiemu, ze nasz wielki odkrywca żyje z kobietą na kocią łapę. Świadczy o tym zachowana korespondencja między Kopernikiem a biskupem warmińskim.
To co mnie najbardziej zafascynowało w biografii Kopernika to fakt iż gdyby nie wpływ i wkład pracy innych ludzi, przyjaciół Kopernika, nigdy by nie doszło do publikacji teorii heliocentrycznej. Sam Kopernik wynoszony jest na piedestał ale gdyby nie biskup Chełmna Giese i profesor matematyki uniwersytetu Wittenbergi Rheticus Kopernik nigdy by nie opublikował swojej teorii. Szczególnie wkład Rheticusa wydaje się być dość znaczny. Sam Rheticus uznawany jest za jedynego ucznia Kopernika. Ów młody wówczas profesor matematyki z luterańskiej Wittenbergi dowiedział się o teorii Kopernika i chcąc poznać bliżej autora tej teorii na własną rękę przybył do Fromborka i tam zaczął nalegać na Kopernika aby ten kontynuował prace i w końcu ją opublikował. Rheticus w ukryciu przebywał u Kopernika (wówczas luteranie mieli zakaz przebywania na terenie Warmii) i razem z nim pracował nad wielkim dziełem które w końcu zostało opublikowane pod tytułem "o obrocie ciał niebieskich". Rheticus zadbał również o to aby dzieło zostało wydrukowane w odpowiedniej drukarni w Norymberdze specjalizującej się w drukowaniu książek naukowych. Wówczas w Europie nie istniało zbyt wiele drukarni potrafiących również drukować wykresy, ryciny etc. Trzeba również podkreślić ze w specjalistycznej drukarni w Norymberdze pracowali wysoko wykwalifikowani i utalentowani artyści którzy w drzewie wyrzeźbili ryciny Kopernika aby je później powielać na maszynie drukarskiej.
Obok profesora Rheticusa ważną role w życiu Kopernika odegrał biskup Chełmna Giese który mocno dopingował i wspierał emocjonalnie Kopernika aby ten napisał do końca swoje dzieło i zgodził się go opublikować.

Druga cześć książki to sztuka teatralna która przedstawia w fabularyzowany sposób okoliczności powstania dzieła Kopernika aż po publikacje i smierć mistrza.

Trzecia cześć książki, niesamowicie fascynująca opisuje to co miało miejsce już po śmierci Kopernika. Autorka analizuje to jak dzieło Kopernika zostało odebrane przez kościół oraz innych uczonych, szczególnie Keplera, Galileusza.

Istnieje również mit iż książka Kopernika "o obrotach ciał niebieskich" to książka której nikt nie czytał. Współczesny badacz, profesor Harvardu Gingrich zadał sobie trud i przez prawie 30 lat studiował wszystkie współcześnie dostępne egzemplarze pierwszego i drugiego wydania dzieła Kopernika których zachowało się do dziś kilkaset egzemplarzy. Okazuje się iż większość egzemplarzy bogata jest w notatki pisane przez czytelników na marginesach.

Ta książka jest według mnie niesamowicie ważna. Kopernik uważany jest za wielkiego Polaka. Ale czy on nim w ogóle był? Mało wiemy o jego życiu a prawie w każdym mieście albo istnieje szkoła imieniem Kopernika, lub osiedle a najczęściej ulica. Wszędzie gdziekolwiek tylko spojrzymy Kopernik jest obecny a tak naprawdę praktycznie nic nie wiemy o jego życiu, o tym jaką był osobą, jak kochał, jak pracował, jakich miał przyjaciół, jaki był skromny i niepewny a zarazem mądry, otwarty, tolerancyjny. Nawet w XXI wieku dla "mainstreamu" łatwiej jest wynieść Kopernika na piedestał bez bardziej konkretnego zbadania i poznania jego osoby, a przecież to wybitny człowiek pod wieloma względami.

Podczas urlopu zwiedzałem Warmie (niestety nie dotarłem do Fromborka, ale udało mi sie zwiedzić muzuem Wamii i Mazur w Olsztynie). Siłą rzeczy natrafilem na ślady Mikołaja Kopernika. Ciarki po plecach mi przechodziły jak w olsztynskim muzeum oglądałem oryginalne rękopisy autorstwa tego wielkiego odkrywcy. Bezpośrednio po zwiedzeniu muzeum zacząłem grzebać w sklepach...