Pośmiałam się niedawno czytając wywiad z Nabokovem, gdy ten półżartem oświadczył, że czasem musi walczyć z podejrzeniem, że istnieje światowy spisek przeciw jego mózgowi, próbujący mu wmówić, że niektórzy pisarze są wielcy (w „Sztuka powieści. Antologia wywiadów z The Paris Review"). Tymczasem tenże spisek, może o nieco mniejszej skali, dotknął i mnie. „Ciemny las” ma właściwie same świetne recenzje. Moim zdaniem to okropna książka.

Ale najpierw o tym, co faktycznie jest dobre. Nadal („Ciemny las" to drugi tom trylogii „Wspomnienie o przeszłości Ziemi”) Cixin Liu ma znakomite pomysły naukowe (w dziedzinach ścisłych, bo socjologia i psychologia leżą i rzężą). Minus jest taki, że ta nauka jest bardzo techniczna - ale ma to świetne uzasadnienie fabularne - nie podaruje więc czytelnikowi Cixin Liu naukowej wizji, tylko rozbudowane spekulacje wokół znanych tematów. Za to są one prowadzone daleko i konsekwentnie, i chwilami urzekają rozmachem. Jeden z pomysłów fabularnych - zagadka „uroku" - trzymał mnie w szachu całą książkę, naprawdę chciałam się dowiedzieć i nie umiałam odgadnąć co bohater wymyślił (choć niestety wyjaśnienie było rozczarowujące, liczyłam na śmiałą prawie fizykę, dostałam kiepską pseudofilozofię).

Najgorzej czytało mi się pierwsze dwieście stron. To kawał książki, w którym nic się nie dzieje i nic tego nie rekompensuje, bo stylistycznie Cixin Liu, jest nadal bardzo kiepski. Szczególnie bolały mnie nieporadnie używane metafory. A niestety, w porównaniu do pierwszego tomu, w „Ciemnym lesie" jest ich dużo, jakby autor na fali sukcesu poprzedniej części odrzucił pisarską dyscyplinę. Od początku fatalnie wypada też psychologia postaci.

Do tego wszyscy, na całym świecie, na przestrzeni kilkuset lat, zachowują się jak wychowani w reżimie komunistycznym Chińczycy. Cixin Liu z pewnością opanował encyklopedyczną definicję słowa demokracja, ale całą książka udowadnia, że w praktyce nie ma pojęcia czym ona jest. Buduje wizję świata w ciągu czterystu lat, w którym cała ludzka cywilizacja w głębi duszy pragnie silnego scentralizowanego przywództwa i oddycha z ulgą zawsze, gdy takie się znajduje. Bo tylko ono może wykreować ducha wspólnoty i wtedy uciemiężona ludzkość powstanie z kolan (to piękne zdanie można potraktować jako próbkę stylu powieści). Nie liczy się, że coś jest niezgodne z prawem (kuriozalne są opisy obrad ONZ), prawo to twór służebny i dowolnie naginany; za to liczy się, gdy coś jest niestosowne (ta obyczajowa chińskość, w rzadkich chwilach, gdy jest wolna od komunistycznego osadu bywa interesująca: na przykład po wybudzeniu z dwustu lat hibernacji, w ośrodku dostosowawczym, bohater nie pyta o żonę i córkę, też zahibernowane, bo mu nie wypada; inny - marnotrawny syn, poddaje się hibernacji, by podążyć za ojcem i odzyskać jego szacunek, cóż z tego, że zostawia żonę i dziecko). Pełna godności postawa i wewnętrzny spokój to najlepsze argumenty w dyskusji. A oficerowie polityczni, pilnujący i egzekwujący właściwy sposób myślenia w armii, to tylko chiński rodzaj wojskowych kapelanów.

We współczesnych Chinach na październikowym zjeździe 90-milionowej partii komunistycznej uchwalono, że partia przewodzi społeczeństwu we wszystkich dziedzinach życia. Myśli zebrane przywódcy państwa Xi Jinpinga włączono do partyjnej konstytucji. Oznacza to, że nie można już z nimi dyskutować, bez zarzutu zdrady.

I to jest właśnie świat z „Ciemnego lasu”. Świat ludzi nieznających wolności osobistej. Wszystko, co się dzieje w powieści jest tego pochodną.

Z ciekawostek, wizja społeczeństwa za 200 lat bardzo przypominała mi zbetryzowanych ludzi z „Powrotu z gwiazd” Lema, tyle że u Lema był to wynik chemicznej kastracji, w „Ciemnym lesie” nie doczekałam się racjonalnego wyjaśnienia (długo, bo to długa powieść, byłam przekonana, że to bardzo ładnie opisana przez Cixina Liu plomba mentalna).

Słowa klucze tej książki to eskapizm i defetyzm, to drugie pięknie jest wrośnięte również w polską historię komunistycznego języka.

Ujął mnie też wątek miłosny. Jak pokochać to tylko kobietę: najpiękniejszą na świecie i, koniecznie!, wrażliwszą i bardziej niewinną od wszystkich innych kobiet - stanowiącą pod tym względem przeciwieństwo ich powszechnej pospolitości. Oczywiście bohaterkę wyposażono jeszcze w wiele innych zalet, powyższe wydały mi się kluczowe.

Na koniec jeszcze jedna kwestia. Otóż w ciągu ostatniego roku czy dwóch przeczytałam kilka książek tłumaczonych przez Andrzeja Jankowskiego. I niezależnie od autora zawsze nie podobał mi się ich język. Będę więc Andrzeja Jankowskiego unikać. Szkoda, bo to chyba kluczowy tłumacz fantastyki w wydawnictwie Rebis.

Gdybym się uparła, dałabym radę napisać „Ciemnemu lasowi" przychylniejszą recenzję, dobre pomysły są bardzo ważne w fantastyce. Ale same pomysły nie stworzą powieści. Ciemny las przypomina rozbudowany konspekt, w którym wcześniej ponumerowanym postaciom nadano imiona i który okraszono ideologicznymi metaforami. A współczesna science fiction nie ma się przecież tak kiepsko. Z pisarzy mi znanych wspaniałe wizje tworzą: Egan, Stross, Dukaj, McDonald, Gibson. Jest też całe, często blisko z sf graniczące, weird fiction: Duncan, Mieville, Noon, Simmons, nawet Harrison.

Ich polecam.

Agnieszka Ardanowska

* Tytuł nawiązuje nie tyle do powieści Steinbecka co do żenująco oklepanej metafory spinającej powieść klamrą.