Pewne wydarzenia pozostawiają po sobie trwały ślad. Myli się jednak ten, kto sądzi, że jest to wiadome od razu. Z początku możemy nawet nie zdawać sobie sprawy z ich znaczenia. Akceptujemy dane wydarzenie jako kolejne na wciąż wydłużającej się liście. Tymczasem ono jest czymś więcej, gorejącym znamieniem, które będzie towarzyszyć nam już zawsze.

To może być coś, czego nie zrobiliśmy. Zamiast coś zmienić, staliśmy się biernymi obserwatorami, skamieniałymi podglądaczami. W innym wypadku zrobiliśmy inaczej, zrobiliśmy zbyt wiele. Chwilami są to momenty pewne chwały, choć częściej przybierają postać sromotnej porażki. Co najgorsze, a może dla niektórych najlepsze, na większość nie mamy wielkiego wpływu. Pewne rzeczy po prostu się dzieją, wprowadzając tryby w ruch, a my bezwolnie płyniemy z nimi, gotowi na wszystko, do czego mogą doprowadzić.

Podobnie jest z Michaelem, piętnastolatkiem, który w nie najlepszych okolicznościach spotkał starszą kilkadziesiąt lat od siebie Hannę Schmitz. Otrzymał pomoc z dobrego serca, bez żadnych wiążących umów. Tymczasem to, co wydarzyło się dalej, wymyka się jakimkolwiek zdolnościom przewidywania przyszłości. Tych obydwoje połączyło coś, co nie miało prawa się wydarzyć. Od pomocy choremu chłopcu, do wybuchu nieskrywanej namiętności daleka droga. Ale stało się i zmieniło ich, a w szczególności jego.

Bernhard Schlink wprost uwielbia odkrywać kolejne kręgi moralności. Nikogo nie oceniając, tworzy sytuacje, które aż proszą się o społeczny komentarz czy bogatą w niejednoznaczności dyskusję. Ta kobieta go wykorzystała, powiedzą jedni. Drudzy zaś wręcz przeciwnie, to przecież on zaczął, świadom czy nie, był gotów zaryzykować. Znów chór pierwszeństwa rzeknie – ale jak to, ona powinna go ochronić, odrzucić, była starsza, mądrzejsza, tak przecież się nie godzi. Odpowiedź w kontrze wbije kolejny klin - od kiedy w namiętności decyduje zdrowy rozsądek?

I nie zrozumcie mnie źle, to tylko hipotetyczne rozważania. Drobne wstrząsy dyskusji, która z pewnością mogłaby osiągnąć rozmiary trzęsienia ziemi. „Lektor” ma w sobie coś takiego, że zmusza do wchodzenia z nim w polemikę, mieszanie akceptacji z buntem. Szczególnie objawia się to w drugiej części, gdy poznajemy mroczną przeszłość Hanny. Tego w czym uczestniczyła. I wtedy dochodzi kolejna warstwa. Czy możemy ją oceniać przez pryzmat tych wydarzeń? Czy Hanna z przeszłości i ta, która spotkała chłopca, powinna być oceniana w ten sam sposób?

Wszyscy, a w zasadzie większość z nas boryka się z konsekwencjami podjętych działań. Panna Schmitz nie jest tu wyjątkiem. Jednak trudno, w czym ogromna zasługa autora, rozgraniczyć jej działania na dobre i złe. Zbyt wiele tu zmiennych, za mało wiadomych. Można nawet domniemywać, że kat wcale katem nie jest, albo nie jest nim do końca. Przy odpowiednim splocie wydarzeń, wbrew wszelkim przewidywaniom, przeistacza się w ofiarę.

Można odnieść wrażenie, że cała ta książką to pomnik ofiar. Każda z innymi ranami, wszystkie dotknięte, zmienione, naznaczone określonymi wydarzeniami. Michael, który nie potrafił się odciąć, zapomnieć. Którego serce skradzione za młodu, już nigdy nie wróciło do normy. Wpłynęło na związki, decyzje, na wszystko. I Hanna, silna i krucha, stłamszona wstydem wypalającym ją od środka. Nie pozwalającym się bronić, wziąć na karb najgorsze nawet obelgi, byle zachować swoją tajemnicę, byle zachować choć cząstkę godności.

„Lektor” to dla mnie portret skrzywdzonych. Rzuconych w wir losów, poddających się silnym uczuciom, a potem z różnych powodów odrzuconych. Choć u Schlinka nie ma oceniania, trudno samemu nie zamienić się w sędziego. Potępić to, usprawiedliwić tamto. Jednak prędko przychodzi refleksja, że w życiu wcale nie tak łatwo oddzielić to, co słuszne, od tego, co niecne. Sami stawiamy siebie w ramach bohaterów i im dłużej nad tym debatujemy, tym bardziej jesteśmy w kropce. Uświadamiamy sobie, że właśnie w tym tkwi piękno i gorycz otaczającego nas świata. W świadomości, że w jego skomplikowaniu i nieograniczoności tkwi cały urok, a razem z nim najsroższe nawet konsekwencje.

Patryk Rzemyszkiewicz