Czytałam „Oskarżam Auschwitz” i „Księgę Wyjścia”. W takie lektury wchodzi się z ciężkim sercem, a wychodzi z nieutulonym żalem. W związku z tym myślałam, że jestem przygotowana na „Rejwach.”

Ależ naiwne było moje czytelnicze serce. Czy można autentycznie, fizycznie osłabić serce nadmiarem emocji? Jeśli tak, to całkiem możliwe, że zanim dotrwam do ostatniej strony, to zejdę na zawał.

Czasami nie lubię ludzi. Wstyd mi za nich i za historię. Empatia nie ogarnia pojemności chłonnej nienawiści, która zwraca człowieka przeciw człowiekowi, czy to ze względu na jego wyznanie, kolor skóry, pochodzenie czy za to, kogo kocha.

Mikołaj Grynberg skondensował w najbardziej obszerny i dotkliwy sposób traumę Żydów, wpisując ją w nieustannie skomplikowane relacje polsko-żydowskie, uśpiony antysemityzm, niedającą się wyplenić kulturę strachu oraz życie przeżywane w zaprzeczeniu i ukrywaniu własnego pochodzenia.

Matka zaprowadzająca córkę na cmentarz żydowski co sprawi, że dopiero nauczy się bycia córką dla swojej matki. Ojciec wyznający po latach przy wigilijnym stole, że chciał zabić siebie i swoje dzieci. Babcia oświadczająca na łożu śmierci, że jest Żydówką:

„Historię rodziny zaczyna opowiadać. O tych pana gettach, obozach, Auschwitzach, siostrach, braciach, gazie i całej reszcie. (...)I powiem panu, że nie było jak w żydowskim dowcipie. Następnego dnia umarła nasza babcia nie-Żydówka całe życie. A kto został? Jej córka Żydówka i jej wnuki Żydzi, tak? (...) Przyjechałem tutaj, żeby w imieniu całej rodziny panu podziękować za ten strach. Do kogo miałem iść, do księdza proboszcza? Pana historie, pan sobie z nimi radź. Idę, bo mi pociąg ucieknie.”

W chwili, gdy piszę te słowa piórem w swoim notesie, rozbolała mnie głowa. Wierzę, że ze złości i z wewnętrznego braku przyzwolenia na nienawiść. Czy chcesz jeszcze kiedyś, kogoś wyzwać od „Żydka, śmierdzącego Żydka”? Wstydź się.

Jednocześnie przypomniała mi się mała książeczka wielkich treści „Czym było Auschwitz. Rozmowy z moją córką”, w której francuska historyczka, potomkini polskich Żydów zamordowanych w Oświęcimiu, odpowiada na pytania trzynastoletniej córki: „Dlaczego Berthe ma na ręce wytatuowany numer? Co to jest obława? Czy to bolało?”

„Rejwach” dla mnie to też rzecz o niemożności opowiadania.

„Teść dalej ma smutne oczy i chodzi w starych ubraniach, a ja nie wiem, jak to wszystko opowiedzieć jego wnukom.”

Niemożność opowiadania o ocalałych od Zagłady, ale uśmierconych w słowach i opowieściach swoich traum, o tych którym odebrano język. Obyśmy tą książką nauczyli się „opowiadać wszystko”.

Czytajcie „Rejwach”. Wszyscy.

Czytałam „Oskarżam Auschwitz” i „Księgę Wyjścia”. W takie lektury wchodzi się z ciężkim sercem, a wychodzi z nieutulonym żalem. W związku z tym myślałam, że jestem przygotowana na „Rejwach.”

Ależ naiwne było moje czytelnicze serce. Czy można autentycznie, fizycznie osłabić serce nadmiarem emocji? Jeśli tak, to całkiem możliwe, że zanim dotrwam do ostatniej strony, to zejdę...