Przyznaję – zgrzeszyłem. Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Mało, że zainfekowałem się „konwicczyzną”, to jeszcze zarażałem nią innych. Czasem skutecznie, czasem nie. Ale wdzięczny jestem Konwickiemu za dwie rzeczy: że zaczął pisać i że przestał pisać. Ta druga decyzja znamionuje klasę pisarza, a cokolwiek miała wspólnego z wyczerpaniem sił życiowych, nie przedłużyła stanu, w którym ograniczył świat przedstawiony do samego siebie i czworokąta ulic, w których się poruszał. Stanu, gdzie - pomimo nadal pięknego języka zapisu - już niewiele mógł dodać do sumy wcześniejszych arcydzieł. Fantaści, a właściwie fantazyści powinni Konwickiego czytać obowiązkowo; nikt przed nim nie potrafił umiejętniej zawiesić czasu i realności, jednocześnie konkretnej i całkowicie fasmantagoryjnej. I nikt już nie potrafi tak budować nastroju opisami przyrody, których opuszczanie w trakcie lektury należy traktować jak wyjątkową zbrodnię, prostactwo i głupotę.
Pomny niegdysiejszego olśnienia i utrzymującej się długo miłości do pisarstwa Pana Tadeusza (o filmach nie wspomnę) bez namysłu sięgnąłem po biografię pióra Lidii Sadkowskiej-Mokkas. Formuła książki jest trochę nietypowa; życiorys odfajkowany w zasadzie na początku dzieła, potem następują epizody-rozdziały o rzeczach ważnych dla Konwickiego-pisarza i Konwickiego-człowieka, od kawiarni Czytelnika do kota Iwana, od relacji z przyjaciółmi do metod pracy twórczej. Przy okazji poszczególnych rozdziałów, tytułem dygresji dopowiada autorka to wszystko, co nie zmieściło się w przyjętych ramach konstrukcyjnych.
Jak się to czyta?
Znacie takie prace magisterskie, solidne, bez najmniejszego podejrzenia o plagiat, gdzie wszystkie cytaty dokładnie opatrzono przypisami z nazwiskami autorów? Tyle, że mało błyszczące, w dużej mierze odtwórcze, z bezpiecznymi wnioskami, zgodnymi z tym, co mówią autorytety?
„Cudzoziemiec tranzytowy” ma coś z takiej pracy. Są w nim wszystkie znane źródła, rzetelnie przytoczone, omówione, pokazane. Nic, co byłoby zaskakujące, wyszukane własnym sumptem, wydarte spod książkowych i publicznych wypowiedzi bohatera biografii, a niechby nawet zgrabnie ukradzione od współczesnych i zstępnych. Nie ma też próby zmierzenia się z fenomenem życia i twórczości Konwickiego, próby opisania własnego do nich stosunku, malowniczych hipotez, podpartych niebanalnym rozumowaniem czy polemicznego, osobistego dialogu. Nie ma pasji, choć ciepłego pochylenia się nad postacią pisarza Lidii Sadkowskiej-Mokkas nie sposób odmówić.
No i jeszcze ktoś nie przepatrzył rękopisu merytorycznie i korektorsko, przez co pojawiło się na przykład pytanie o sensowność stosowania soli do wyrobu domowych lodów (hmm... Pani Lidio, spało się na fizyce w szkole?), nadużyty wielokrotnie termin „chytry Litwin”, albo podmianka operatora i odtwórcy głównej roli w „Ostatnim dniu lata”. Niby drobiazgi, ale nie powinny ujrzeć światła dziennego w gotowym dziele.
I na tym bym skończył recenzję, ale jest ostatni rozdział biografii.
W nim moje kręcenie nosem nie ma podstaw. Coś, co nazwałbym „rzeczowym smutkiem” przejmuje do głębi, tam dzieją się rzeczy wynagradzające wcześniejsze niedostatki, wyczuwa się dotknięcie metafizyki i ciężar odchodzenia.
Daty i wyimki z twórczości – swoisty dodatek reżyserski – tylko dla pedantów i profanów, całkowicie niezaznajomionych z „konwicczyzną”.
Cudo? Niekoniecznie.
Czytać? Tak!
Tadeusza Konwickiego też. Koniecznie.

Przyznaję – zgrzeszyłem. Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Mało, że zainfekowałem się „konwicczyzną”, to jeszcze zarażałem nią innych. Czasem skutecznie, czasem nie. Ale wdzięczny jestem Konwickiemu za dwie rzeczy: że zaczął pisać i że przestał pisać. Ta druga decyzja znamionuje klasę pisarza, a cokolwiek miała wspólnego z wyczerpaniem sił życiowych, nie przedłużyła...