Literatura belgijska pozostawała do tej pory jedną z białych plam na mojej czytelniczej mapie. Aby temu choć trochę zaradzić, zwróciłem uwagę na niedawno wydaną powieść Stefana Hertmansa, dowiadując się przy okazji, że pojęcie „literatura belgijska” wcale nie jest tak oczywiste i jednoznaczne, jak mogłoby się wydawać. Otóż pisarze z Flandrii posługują się językiem niderlandzkim i nieraz wydają powieści w Holandii (to właśnie przypadek Hertmansa). Natomiast ich francuskojęzyczni koledzy z Walonii często postępują równie niepatriotycznie i publikują we Francji.

Wracając do wydanej w 2004 roku w Amsterdamie powieści „Głośniej niż śnieg” wypada przede wszystkim zauważyć, że jest to wyrafinowana proza artystyczna, z wszystkimi tego faktu konsekwencjami. Inaczej niż w przypadku typowej prozy gatunkowej (jak np. kryminały czy historyczne przygodówki) u Hertmansa brak sympatycznych bohaterów, którym byśmy wiernie kibicowali, a fabuła, zamiast angażować i ekscytować, uparcie zwalnia i meandruje. Jakby tego było mało, w trakcie lektury pojawia się znacznie więcej znaków zapytania niż odpowiedzi. Czy w takim razie w ogóle warto sięgnąć po tę powieść?

Wszystko zależy od oczekiwań. Jeżeli chcemy „dać się porwać”, „czytać do świtu” lub „wzruszać do łez”, to proponuję zainteresować się tytułami zupełnie innych autorów. Jeżeli natomiast oczekujemy od prozy czegoś więcej niż prostej rozrywki lub łatwych wzruszeń, jeżeli niestraszny nam wysiłek śledzenia wydarzeń o nieoczywistym znaczeniu (i chronologii), powieść Hertmansa może okazać się naprawdę interesującym wyborem. Zwłaszcza, że gra z czytelnikiem odbywa się wyłącznie na poziomie treści, nie formy, a styl pisarski Hertmansa pozostaje konsekwentnie przejrzysty i klarowny.

Fabuła, choć stworzona kilkanaście lat temu, pozostaje jak najbardziej aktualna, gdyż Stefan Hertmans najwidoczniej przewidział, że pamiętny zamach z 11 września 2001 roku doczeka się jeszcze niejednej kontynuacji. W powieści świat wokół głównego bohatera, redaktora Johna De Vuysta, niebezpiecznie przyspiesza. Media donoszą o kolejnych eksplozjach, ale w życiu osobistym Johna ziemia również się trzęsie. Dopadają go problemy małżeńskie i zdrowotne. Na dodatek zaczyna otrzymywać dziwne listy, napisane w tajemniczym języku, które są jak bilet na diabelski młyn wydarzeń.

„Głośniej niż śnieg” w niektórych recenzjach jest porównywane do „Procesu” Kafki. Trudno nie zgodzić się z tą analogią. Zagubienie i udręka redaktora de Vuysta, poddanego niezrozumiałej opresji, faktycznie może przywodzić na myśl perypetie Józefa K. Jednak moje własne skojarzenia były mniej odległe historycznie, gdyż pomyślałem przede wszystkim o „Uległości” Houellebecqa. „Głośniej...” to podobnie introwertyczna dystopia, gdzie dramatyczne wydarzenia obserwujemy z bardzo subiektywnej perspektywy skupionego na sobie outsidera i hedonisty. Podobnie jak u Houellebecqa, dla bohatera „Głośniej...” tak naprawdę liczy się tylko to, co dotyczy go bezpośrednio. Niepokojąca diagnoza lekarska jest dla niego znacznie ważniejsza niż dowolna ilość zamachów terrorystycznych. Przynajmniej do czasu, aż jeden z nich zostanie dokonany niesamowicie blisko...

Bogusław Karpowicz