Chociaż wiedziałam, że autor tej książki jest antropologiem i biologiem, to mimo wszystko miałam nadzieję, że część dotycząca sensu stricte ewolucji języka będzie bardziej rozbudowana, a temat nieco wnikliwiej przeanalizowany.

Niestety, tak się nie stało. O ile bowiem w pierwszych rozdziałach Dunbar bardzo szczegółowo opisuje zwyczaje i zachowania różnych naczelnych, a także badania i eksperymenty na nich i na tej podstawie drobiazgowo omawia z punktu widzenia biologa-antropologa kolejne szczeble ewolucji hominidów aż do Homo sapiens, to druga połowa z wnioskami odnoszącymi się do aspektów językoznawczych, w moim odczuciu, pozostawiła pewien niedosyt. Z drugiej strony naiwnością było oczekiwać od biologa czegoś więcej, niemniej jednak tytuł książki jest nieco mylący i może właśnie budzić inne oczekiwania.

Nie uważam jednak, że jest to książka nieciekawa, bynajmniej! Jest napisana bardzo żywym językiem i wiele w niej interesujących informacji, które burzą powszechne przekonania, np.:

"Większość z nas w sposób naturalny zakłada, że małpy ogoniaste Afryki i Azji reprezentują przejściowy stan rozwoju, przez który przeszliśmy w drodze do uczłowieczenia. Tradycyjne podejście do ewolucji naczelnych postuluje naturalny postęp od małp ogoniastych Starego Świata, poprzez małpy człekokształtne, do współczesnego człowieka. Większość ludzi dziwi się, słysząc, że to nieprawda".*

Dalej autor dowodzi, że nowe odkrycia m.in. w genetyce sugerują, iż małpy ogoniaste (takie jak pawiany, makaki, koczkodany) są nowszym produktem ewolucji niż linia małp człekokształtnych.

Fascynujący jest też opis korelacji, jakiej dopatruje się Dunbar w zmianach wielkości mózgu z przewodem pokarmowym i zmianą diety. Nie zdradzę szczegółów, ale fragment na ten temat może niektórych, a zwłaszcza wegetarian, wprowadzić w stan lekkiego osłupienia...

Na uwagę zasługuje też twierdzenie jakoby pierwsze hominidy spionizowały się, gdyż zmuszone zostały do wyjścia na tereny sawannowe, a tam będąc bardziej wystawione na promienie słoneczne, musiały w jakiś sposób zapobiec hipertermii. Wyprostowana postawa miała im właśnie pomóc uniknąć tego szoku termicznego.

W części poświęconej pojawieniu się pierwszych słów Dunbar stawia dwa pytania:

1. Jaką formę przybrał język i kiedy pojawił się po raz pierwszy?
2. Dlaczego i kiedy język, prawdopodobnie kiedyś jeden uniwersalny, rozwinął się w mniej więcej 5000 znanych dzisiaj języków?

I chociaż, jak wspomniałam wcześniej, temat ten z punktu widzenia lingwistyki został tylko pobieżnie potraktowany i odpowiedzi na zadane pytania raczej nie zaskakują, to jest jeden wyjątek!
Autor przytacza za psychologiem Julian Jaynes dość ciekawą hipotezę, jakoby Homer (ok. 1200 r. p.n.e.) i ludzie jemu współcześni nie mieli pełnej świadomości. Dowodem na to ma być uderzający brak introspekcji we wszystkich pismach z tego okresu: nie opisują one nigdy uczuć, lecz jedynie prosto i szczegółowo wydarzenia. Według Jaynes świadczyć to może o tym, że świadomość emocji rozwinęła się nieco później, dopiero na początku I tysiąclecia p.n.e., kiedy lewa (odpowiedzialna za język) półkula mózgowa stopniowo zaczęła przejmować kontrolę nad prawą (odpowiedzialną za emocje).

Z innych ciekawostek przyrodniczych (dosłownie!), które nadają smaczku całości, mogę wymienić opinię autora na temat tzw. teorii chaosu języka, w której m.in. twierdzi, że proces rozpadania się na dialekty nie jest zarezerwowany wyłącznie dla języków ludzkich. Jak pisze:

"Wiemy obecnie, że "języki" innych gatunków też mają dialekty. Wrony z Europy Wschodniej kraczą w zauważalnie inny sposób niż wrony z Europy Zachodniej"...*

Zaznaczam, że książka "Pchły, plotki a ewolucja języka" w oryginale ukazała się w 1996 r., więc już po zburzeniu Muru Berlińskiego i przemianach ustrojowych w Europie, ale wrony to wiadomo glapy, a raczej w tym przypadku gapy i chyba ten istotny moment w historii przegapiły... ;)

Mam nadzieję, że ostatnim cytatem wystarczająco zachęciłam do przeczytania całości.** :)


* Źródła cytatów: Robin Dunbar - "Pchły, plotki a ewolucja języka", Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2009

** Pierwotnie recenzja zamieszczona na stronie: www.bookfreak.pl

Chociaż wiedziałam, że autor tej książki jest antropologiem i biologiem, to mimo wszystko miałam nadzieję, że część dotycząca sensu stricte ewolucji języka będzie bardziej rozbudowana, a temat nieco wnikliwiej przeanalizowany.

Niestety, tak się nie stało. O ile bowiem w pierwszych rozdziałach Dunbar bardzo szczegółowo opisuje zwyczaje i zachowania różnych naczelnych, a...