Czym jest dla mnie natura? Najprościej byłoby powiedzieć, że częścią otaczającego świata. Tylko że z tej odpowiedzi niewiele wynika. Pokazuje jedynie, że zdaje sobie sprawę z jej istnienia i poza tym niewiele mnie ona obchodzi. Patrzę na nią przez pryzmat oczywistości, zupełnie nie zastanawiając się, jaki jest jej wpływ, co jej zawdzięczam i czy robię cokolwiek, by się jej zrewanżować.

Zarzewie tej dyskusji ma szczególny sens, gdy przyjrzymy się biografii napisanej przez Andree Wulf. W końcu Alexander von Humboldt był przede wszystkim piewcą wspaniałości natury. Nie ograniczał się jednak do samych zachwytów nad jej złożonością. Chciał ją odkrywać, poznawać lepiej, nie tylko przez widoczne na pierwszy rzut oka przesłanki. Szukał jej związków, korzeni, czegoś, co pozwoliło by ją określić w szerszym kontekście

Zadziwiające, że o takiej nietuzinkowej postaci jaką jest Humboldt, nie wiedziałem wcześniej nic. Określiłbym to mianem ogromnej ignorancji, która jednocześnie nie wynika wyłącznie z mojej winy. Jeśli zajrzymy do podręczników od historii czy geografii, nie uświadczymy zbyt wielu informacji o tym wielkim odkrywcy. Jak to możliwe, że człowiek, który stworzył wiele podwalin współczesnej nauki i zainspirował grono tuzów naszego świata jak chociażby Goethego, Thoreau czy Darwina jest w dzisiejszej rzeczywistości anonimowy?

Andrea Wulf nie odpowiada na to pytanie i myślę, że bardzo dobrze iż pozostawia to w kwestii czytelnika. Zamiast tego ofiaruje biografię wybitnego naukowca. Przybliża jego osobowość, pasję i przywiązanie do otaczającego świata na przestrzeni lat. Począwszy od długiej i przymusowej edukacji, przez wyrwanie się na wolność i zaznanie smaku nieznanego w Ameryce Południowej, po dalsze ekspedycje i ogrom wydanych publikacji.

Nie będzie żadnym nadużyciem, gdy powiem, że mimo wypraw w przeszłość, wiele podnoszonych kwestii dotyczy teraźniejszości. Któż inny bowiem niż nasz główny bohater zwrócił uwagę na coś, co moglibyśmy teraz przyrównać do ekologii. Znaczenia ekosystemów i konsekwencji, jakie wynikają z ingerowania w naturalne środowisko. Pajęczyny zależności, która raz zerwana nie będzie łatwa od przywrócenia, o ile jest to w ogóle możliwe.

Mamy tu do czynienia wędrówką, która ma w sobie coś zarówno z obietnicy, jak i kaprysu natury. Chwilami objawia piękno, egzotykę i przyciąga swą niesamowitością. Sprawia, że oczywistość nabiera kolorów, a duch przygody rozsadza, żądny wyjścia na zewnątrz i zakosztowania owoców przyrody. Jednakże zdarza się, że całość przybiera formę wspinaczki na stromą górę. Perspektywa wejścia na szczyt jest wspaniała, ale łatwo się zniechęcić, gdy dochodzi do kolejnych otarć i potknięć, a różnica temperatur odbiera ostatki sił.

Trudno wszakże powiedzieć czy to bardziej książka o Humboldcie, czy też jego wpływie na znamienite osobistości. Zgadzam się w zupełności, że jest to wartościowe uzupełnienie obrazu i ukazanie fundamentu jakim był Humboldt dla nauki. Nie tylko w tamtym czasie, ale i dla następnych pokoleń. Nie potrafię przy tym oprzeć się wrażeniu, że brakuje tu swoistej płynności i równowagi. Przybliżanie wypraw i osobistego wymiaru głównego bohatera zdaje się zatracać w pełnych dygresji rozdziałach o osobach nim zafascynowanych.

Nie mam jednak wątpliwości, że te uchybienia w żadnym razie nie mogą pozbawić tej pozycji oczywistej wartości. O takich tuzach jak Humboldt pisać i przypominać trzeba. Nie tylko po to, by zachować je w zbiorowej pamięci, ale choćby dlatego, by przyjrzeć się z nowej perspektywy poruszanym przez nie wątpliwościom. Zobaczyć, że choć minęło tak wiele czasu, istotne pytania ewoluowały, a odpowiedzi na nie potrzebujemy bardziej niż kiedykolwiek.

Patryk Rzemyszkiewicz