Każdy z nas ma swoją historię. Każdy z nas mógłby spytać swych babć lub dziadków i wysłuchać z zainteresowaniem, o ile znajdzie czas i doceni tę opowieść, o ich historię – ciekawej głównie dlatego, że dawnej, długiej, nieznanej. Niektóre będą dotyczyć wojny, niektóre innego porządki, innych manier – świata dawnego, który dla nas jest już tak samo fantastycznym, jak historie zupełnie wymyślone. Każda taka historia, nawet najbardziej wyrywkowa opowieść, mogłaby być materiałem na niezwykłą powieść. Nasi dziadkowie czy pradziadkowie przeżyli niezwykłe czasy - wystawiające ich na próby i zawirowania losu. A do tego każdy z nas ma własną, szczególną opowieść, która w odpowiednim podaniu może być fascynująca. Jak sama w opowiadaniu „Renety, sanie, ciastka, ołówki” pisze Helena Karpińska: „A w każdej babce i w każdym dziadku siedzi jakaś nienapisana powieść.” (str. 182).

Na czym więc polegał fenomen powieści Jacka Dehnela? Czy Helena Karpińska, tytułowa Lala, była szczególnym i wyjątkowym materiałem na powieść? I tak, i nie. Nie – ponieważ, pomimo zagmatwanych kolei życia jej i jej rodziny, była prawdopodobnie takim samym materiałem powieściowym, jak każda inna babcia. Tak – ponieważ, Jacek Dehnel zrobił to, czego większość wnuków nie robi. Dehnel przede wszystkim wysłuchał swej babci i uznał jej opowieści za ciekawe. Poważnie potraktował jej postanowienie o spisaniu swego życia, a gdy to się nie udało, spisał je samodzielnie. To oczywiście ogromna praca i literacki warsztat autora zaważyły na pomyślności przedsięwzięcia, a jednak szczególnym i najważniejszym czynnikiem była niezwykła więź wnuka z babcią, przenosząca duchowo ciężar literackiej odpowiedzialności.

Stąd „Lala” była opowieścią niezwykłą i wyjątkową opowieścią o życiu wyjątkowej kobiety. O wyjątkowości przede wszystkim świadczyło osobiste nacechowanie. Ta sama osobista więź, była prawdopodobnie motorem napędzającym nakład redakcyjnej pracy Dehnela nad zapiskami, które po babci pozostały. Jak sam pisze we wstępnie redakcyjnym: „Historię o tym, że babcia ma napisać powieść, słyszałem (…) przez całe dzieciństwo. (…) Miała się nazywać „Klon jest moim drzewem” (…) albo „Jestem spod znaku klonowego liścia” I cóż z tego? Moja miała tytuł „Wszyscy moi obcy ludzie” (…) Więc kto wie, jak nazywałaby się powieść babci? Jedno jest pewne: gdyby powstała, nigdy nie napisałbym „Lali” (str. 5). „Lala” jednak powstała. A potem Jacek Dehnel natrafił na teksty spisane ręką babci. Te, które nie były powieścią, ale tekstami, które pochodziły z tego samego źródła. Przy okazji dziesiątej rocznicy publikacji „Lali”, wnuk pomyślał o doklejeni jednego lub kilku tekstów do nowego, jubileuszowego wydania. Jednak zapisków babci okazało się tak dużo, a do tego tak dobrej jakości, że pozwoliły na zgromadzenie osobnego tomu.

„Życie Lali. Przez nią samą opowiedziane” to zbiór przeróżnych opowiadań. Jedne to krótkie formy fabularne, inne stanowią spisane wspomnienia; są nawet opowiadania futurystyczne. Przede wszystkim fascynujące są te opowiadania, w których pojawiają się znane nam z „Lali” postaci, gdzie tytułowa Lala rzeczywiście samodzielnie opowiada swoją historię. Niekiedy są to sytuacje już nam znane, prawie w identyczny sposób opowiadane w powieści przez Dehnela. Zdarzając się także informacje pominięte lub wcześniej nieznane. Dla czytelnika „Lali” jest to niezwykle ciekawa uczta.

Fabularne opowiadania Heleny Karpińskiej są szczególnie interesujące ze względu na samą autorkę. Fascynuje czytelnika sam fakt wchodzenia w głąb wyobraźni babci pisarza. Opowiadania mają bardzo dobry warsztat, choć trudno określić czy tak dobrą pisarką była by Lala, czy może po prostu tak świetnym redaktorem jest Jacek Dehnel (co do tego drugiego i tak nie mam wątpliwości). Jako sam zbiór opowiadań książka byłaby prawdopodobnie przeciętnym tomem, który pomimo swej poprawności warsztatowej i ciekawej zawartości, musiałby dzielnie przebijać się i walczyć na rynku wydawniczym. Jednak nie oszukujmy się, głównym walorem zbioru jest sama postać Lali i literacka fascynacja czytelników powieściową bohaterką.

Jestem zmuszona stwierdzić, że wyjątkowość opowiadań Heleny Karpińskiej jest w rzeczywistości tak samo niezwykła czy wyjątkowa, jak byłby każdy dobrze napisany zbiór opowiadań, innej nieznanej autorki. Jackowi Dehnelowi udało się jednak zrobić coś naprawdę wyjątkowego – udało mu się wykorzystać swoje wykształcenie, swój zawód i umiejętności do unieśmiertelnienia własnej babci. Bo prawdopodobnie każda babcia i dziadek mają swoją wyjątkową opowieść. Najważniejsze jest jednak gdy ktoś tę wyjątkowość dostrzega i coś konkretnego próbuje z nią zrobić, wykorzystując jej potencjał i zatrzymując w czasie, między twardymi okładkami, by podzielić się ze światem.

Monika Samitowska-Adamczyk