Tytuł tego słynnego eseju zdradza niemal wszystko, zarówno jeśli chodzi o jego formę, jak i treść. Zacznę od tej pierwszej: „Listy do młodego kontestatora”, cóż za zaskoczenie, rzeczywiście zapisane zostały jako fragmenty korespondencji starego mistrza z jego adeptem; i choć czytelnik ma szansę zapoznać się tylko z wypowiedziami tego pierwszego, to pytania ucznia można zrekonstruować bez trudu. Hitchens radzi sobie z tą formą bardzo dobrze: jego teksty są lekkie i przyjemne w lekturze, a przy tym treściwe i konkretne (dziennikarz pozwala sobie na dygresje bardzo rzadko i w celach merytorycznych; wykładnię zasad radykalizmu zostawia na boku tylko przy okazji ostatniego listu, w którym opisuje swoje doświadczenia z wojny w Bośni – ale i w nim nawiązuje w oczywisty sposób do głównego tematu, zajmując się przede wszystkim oceną postaw społecznych wobec czystek etnicznych i religijnych). Warto zwrócić przy tym uwagę, że choć pisarz wypowiada się z pozycji nauczyciela oraz człowieka zasłużonego dla prądów radykalnych (esej powstał w roku 2001, długo choćby po sprowokowaniu głośnego konfliktu z Henrym Kissingerem), to udaje mu się uniknąć zarówno protekcjonalności, jak i sztucznej skromności; skupia się przykładach swoich prywatnych mistrzów, rzuca niewymuszonymi cytatami, ale nie boi się odwołać także do własnych doświadczeń. To wszystko czyni lekturę doświadczeniem autentycznym, prawdziwym.

Nie pierwszy to jednak esej, który dobrze się czyta – wiadomo wszakże, iż w tym gatunku treść jest jeszcze ważniejsza od harmonijnej formy. Aż chce się powiedzieć, że Hitchens zaczyna od podstaw: przeważająca część „Listów do młodego kontestatora” to wielka zachęta do samodzielnego myślenia. Pisarz nie zostawia czytelnika z tym ogólnym hasłem, a w kolejnych listach albo stara się przeanalizować pewne schematy zachowań (jak chociażby poszukiwanie akceptacji grupy) i obnażyć ich niebezpieczne dla niezależności strony, albo daje nieco bardziej konkretne wskazówki pomagające zachować własny punkt widzenia, których spektrum rozciąga się od tych najbardziej oczywistych („nie ufaj autorytetom tylko dlatego, że są autorytetami”), do tych nieco bardziej zaskakujących (jak choćby namową do podróżowania odgrywającego kluczową rolę w budowaniu własnej tożsamości). Całą wykładnię pisarzowi pomagają budować rozliczne przykłady, od cytatów z klasyków ruchu radykalnego począwszy, aż do wspomnianych już rozmyślań nad przeżytym osobiście konfliktem bałkańskim.

Dla kogo przeznaczone są „Listy młodego kontestatora”? Przede wszystkim dla wszystkich sympatyków myśli radykalnej – szczególnie tych, których pociąg do kontestacji ma podłoże raczej emocjonalne. Dzięki temu esejowi będą mogli odkryć intelektualne podstawy tego stanowiska i zrozumieć je bardziej dogłębnie. Mniej usatysfakcjonowani będą natomiast miłośnicy samego Hitchensa, pragnący dowiedzieć się więcej o jego słynnych konfliktach (wśród adwersarzy dziennikarza byli między innymi Bill Clinton, matka Teresa z Kalkuty czy wspomniany już Henry Kissinger) – opisu tych starć trzeba szukać w innych działach pisarza.

Bartosz Szczyżański