W dwóch tomach to blisko tysiąc stron opowiadań. W porównaniu z sześcioma księgami „Kronik Diuny" nie tak wiele. A jednak wystarczająco dużo, żebym się zmęczyła. Kilka miesięcy temu czytałam obszerny wybór opowiadań Janusza Zajdla i towarzyszyło mi wtedy bardzo podobne uczucie: za dużo, zbyt jednorodnych, niewybitnych stylistycznie i ech ... tu pewnie, gdyby pod recenzjami można było zamieszczać komentarze, posypałyby się gromy na moja głowę, jednowymiarowych tekstów.

Może zacznę inaczej. Cieszę się, że przeczytałam tę książkę; że Rebis tak ładnie ją wydał - rysunki Wojciecha Siudmaka rewelacyjnie wprowadzają w teksty Herberta; że poznałam inne oblicze wspaniałego pisarza. Gdybym była nastolatką najprawdopodobniej opowiadania by mnie zachwyciły.

We wstępie, jeszcze w pierwszym tomie, Herbert z widoczną dumą przytacza słowa krytyka, który opowiadanie „Jak na Mary Celeste" - w wydaniu Rebisu w tomie drugim - nazwał jednym z najdoskonalszych jakie czytał. I opowiadanie jest naprawdę świetne. Wyróżnia się w tym zbiorze. Jest krótkie, skupione na konkretnej idei i nie kreuje superbohatera.

Bo to może mój największy zarzut do większości opowiadań. Frank Herbert wpada w pułapkę zbytniego przywiązania do stworzonej postaci i zazwyczaj dostajemy jej za dużo, za dokładnie opowiedzianej, za doskonałej, ściśle wypełniającej opowiadanie. Brakuje przestrzeni dla czytelnika. Kojarzy mi się taki Herbert z graczem RPG (gdy sama tworzę postać do gry muszę dokonać świadomego wysiłku, żeby nie miała ona brązowych oczu - jak łatwo się domyślić mam brązowe oczy): bohaterowie Herberta są niscy (ewentualnie niewysocy), krępi, o mocnej sylwetce i zazwyczaj mają wyraziste rysy twarzy. Kiedy czytając wszystko po kolei, po raz nasty spotykamy kolejną taką hybrydę autora, daje to pewien efekt komiczny, ale bardziej nuży - zwłaszcza że Herbert zazwyczaj przedstawia nam postać potwornie tradycyjnie: imię, nazwisko, opis fizyczny, kilka cech charakteru, a potem przygoda - znowu klasyczny erpegowy schemat. Każde opowiadanie w którym pisarz dał radę trochę odpuścić bohaterowi, nie opowiadać go całego, nie opisywać tak dokładnie, czytało mi się lepiej.

„Jak na Mary Celeste” to tekst, który się nie zestarzał, może nawet brzmi dzisiaj silniej niż kilkadziesiąt lat temu. Jest tu dobry temat - problem tempa życia, niedostosowanego do ludzkiej biologii, umiejętnie zbudowany nastrój i suspens. Dobrze czytało mi się też utwory humorystyczne. W drugim tomie było ich mniej: świetni "Mimowolni dobroczyńcy", romantyczny, urokliwy "Marsjański diament" i oparte na interesującym pomyśle opowiadanie o niezwykłej planecie Aleksów "Zapraszamy na przyjęcie". Podobały mi się historie kolonizacyjne "Miejsce dla fortepianu" i "Ziarno".

Znowu Herbert zawodził gdy filozofował. To dla mnie smutne odkrycie z tych dwóch tomów. Litania przeciw strachowi Bene Gesserit (nie wolno się bać, strach zabija duszę, strach to mała śmierć...) jest przecież wspaniała. Któż nie dostawał gęsiej skórki gdy ją czytał po raz pierwszy? Tymczasem tu, zawsze gdy Herbert tworzył uogólnienia, szukał reguł, mądrości opisujących człowieka, odczuwałam nieprzyjemne zażenowanie. Nie broni się naiwność "Komisji do spraw całości" - Custer to właśnie postać, którą autor polubił za bardzo, bardzo kiepska jest "Śmierć miasta" z zawstydzająco nonsensownym zakończeniem, oparte na podobnym schemacie "Pieśni rozumnego fletu" tylko odrobinę lepsze.

Nie da się ukryć że zimno i analitycznie potraktowałam te lekturę, przyglądałam jej się z ciekawością, lecz bez serca. Może to przez wiatr za oknem. Może na plaży, w słońcu śmiałabym się, dziwiła i wzruszała. Wolałabym.

Agnieszka Ardanowska