Nieuchronność jest jedną z twarzy historii. Wszystko ma swój czas i miejsce, ale jednocześnie wszystko jest przez te parametry ograniczane. Jedna epoka odchodzi do przeszłości, by ustąpić miejsca innej, nowe zastępuje stare, poznane i – często – pokochane. Takie są prawa, rządzące tym światem. Jednak pogodzenie się z nowością nie zawsze musi oznaczać rezygnację, a tym bardziej - negację tego, co przeszłe. Doskonałym przykładem jest „Księga złudzeń”, jedna z lepszych powieści spłodzonych przez Paula Austera.





Akcja książki rozgrywa się na wielu frontach, jednak wątek zasadniczy opiera się na refleksji nad nietrwałością pracy rąk ludzkich. Mowa jest o dawno minionej epoce kina niemego – zagubionej obecnie gałęzi sztuki, wraz z którą zapomnieniu ulegli jej bohaterowie. Auster pozwala nam jednak ponownie przenieść się do czasów niepokojącej ciszy, w której jedynym środkiem wyrazu była emfatyczna gestykulacja i zasmakować w świecie lat ’30, kiedy życie – wbrew temu, co sądzimy obecnie – nie było wcale prostsze, a poszukiwanie własnej tożsamości i ostatecznego celu nie było łatwiejsze niż dziś.





Głównym – lecz nie jedynym istotnym - bohaterem „Księgi złudzeń” jest akademicki profesor, David Zimmer. Poznajemy go w momencie, gdy znajduje się na jednym z bardziej ostrych życiowych zakrętów – właśnie stracił w katastrofie lotniczej żonę i dwóch synów. Naturalny stan załamania nerwowego pozwala mu przełamać praca. Jednak nie jest to kontynuacja do tej pory uprawianego zajęcia. Podczas jednego z samotnych wieczorów David przypadkowo natyka się w telewizji na niemy film. Jako, że jest to komedia, wywołuje uśmiech na twarzy mężczyzny. I nie byłoby w tym nic nienaturalnego, jednak w obecnej sytuacji to właśnie relikt z minionej epoki przywraca Zimmerowi tę prostą, a jakże ludzką umiejętność. W związku z tym David postanawia poświęcić więcej uwagi aktorowi zauważonemu tamtego dnia. Odszukuje trudne do zdobycia filmy, w których zagrał, aż w końcu postanawia zebrać informację o rzeczonych produkcjach w opracowaniu własnego autorstwa. Nie wspomina w nim słowem o prywatnym życiu zaginionego przed laty Hectora Manna, lecz – jak się okazuje – nie musi. Owy wątek sam odnajduje autora i nieodmiennie splata jego losy z losami ducha z minionej epoki, który – jak na ducha – wydaje się całkiem rzeczywisty…





Warto zwrócić uwagę na wielość perspektyw, problemów i motywów, które autor prezentuje w swoim dziele. Dostrzegamy tam refleksje na temat śmiertelności i obłędu, wątki winy i wiążącej się z nią pokuty, motywy miłości i zbrodni, za którą trzeba odpowiedzieć przed samym sobą. Niekiedy jest to historia o ludziach i ich dziełach, innym razem reminiscencja zza grobu potępionego aktora albo opowieść o przeplataniu się przeszłości z przyszłością. Dodajmy do tego zadziwiającą, podobną pułapce misterną sieć podobieństw i zakulisowych powiązań między bohaterami i ich historiami, a otrzymamy niesamowity miks, w którym nietrudno zatracić pewność własnej tożsamości…





Niezwykłe w tej powieści jest pewnego rodzaju marazm, objawiający się zawsze w kluczowych sytuacjach. U bohaterów Austeria jest to absolutna niemożność podjęcia jakiegokolwiek działania w kryzysowym momencie. Czy chodzi o wciąż pojawiające się w powieści, acz nie dochodzące do skutku próby samobójcze Hectora, czy apatię Davida i Almy, gdy mają szansę ocalić przed zniszczeniem sekretny dorobek twórczy tajemniczego aktora-reżysera – nie ma znaczenia. Ludzie nie dostrzegają po prostu ewentualności, w której można by przedsięwziąć jakiś ruch. Prowadzi to do niejednokrotnie drastycznych zwrotów akcji i tragedii, których przypuszczalnie udałoby się uniknąć…





Taka historia nie może skończyć się happy endem. Ale… może nie wszystko jeszcze stracone. Jeśli „(…) świat jest złudzeniem, które trzeba odtwarzać każdego dnia na nowo”, a każdy z nas tworzy swoją prywatną Księgę Złudzeń [zwaną w niektórych kulturach Księgą Życia], wszystko może się jeszcze wydarzyć… Wszystko i nic.

Nieuchronność jest jedną z twarzy historii. Wszystko ma swój czas i miejsce, ale jednocześnie wszystko jest przez te parametry ograniczane. Jedna epoka odchodzi do przeszłości, by ustąpić miejsca innej, nowe zastępuje stare, poznane i – często – pokochane. Takie są prawa, rządzące tym światem. Jednak pogodzenie się z nowością nie zawsze musi oznaczać rezygnację, a tym...