Literatura idei

Czy w dobie literatury popularnej, która poniekąd nie wymaga zbytniego wysiłku intelektualnego od czytelnika, możliwe jest stworzenie historii niosących w sobie pewne idee oraz niezwykłe pomysły? Zadanie wydaje się trudne, lecz nie awykonalne. We współczesnym świecie zdarza się, że głośna ekranizacja skupia uwagę czytelników na literackim pierwowzorze. Nie inaczej było w przypadku zbioru „Historia twojego życia”, którego jedna z opowieści posłużyła jako wręcz gotowy scenariusz. Ted Chiang tworząc krótkie formy przywrócił blask fantastyce naukowej, której przesłaniem była wzniosła idea, niezwykły pomysł, czy też refleksja. Od pierwszej strony aż do ostatniej na pierwszy plan wysnuwa się to co w tego typu literaturze najlepsze, czyli wizjonerstwo. Jednakże najważniejsze jest to, że autor nie poddał się pokusom czyhającym na twórców fantastyki, czyli tętniącej akcji, kosmicznym bataliom, ogromem niezwykłości itd. W zbiorze „Historia twojego życia” dominuje zaduma, refleksja, odrobina melancholii. Wizjonerstwo w połączeniu z niezwykłymi ideami oraz refleksją czytelnika tylko w drobnym stopniu oddaje to co możemy otrzymać czytając opowieści Teda Chianga.

A co, gdybyśmy odkryli, że fundamenty matematyki są arbitralne i niespójne? Co, gdyby umiejętność nadawania rzeczom właściwych nazw budziła do życia nieożywione obiekty? Co, gdyby zetknięcie z językiem kosmitów nieodwołalnie zmieniło naszą percepcję czasu? Co, gdyby wierzenia chrześcijańskich fundamentalistów były dosłownie prawdziwe i na ulicach miast codziennie oglądało się grzeszników pochłanianych przez ogniste czeluście? To tylko wybrane tematy w obrębie, których porusza się autor.

W zbiorze znajduje się osiem opowiadań o różnej objętości i różnej tematyce. Jednak niezależnie od podejmowanego przez autora tematu, każde ma w sobie to coś, co zmusza do refleksji i zastanowienia się nad jakże trafnymi rozważaniami Chianga na temat ludzkiej natury i postrzegania świata. Owszem drodzy współczytelnicy opowiadania zawarte w tym zbiorze nie grzeszą imponującą akcją, lecz nie to jest w nich istotne. Ich pierwiastek ideowy jak najbardziej uzupełnia naturę opowiadań fantastycznych, bo czasami za mało jest science a za dużo fiction. Niemal wszystkie opowieści do pewnego stopnia dotykają tego, co nieznane bądź niezbadane, pokazują walkę, jaka toczy się między obawą przed nowym a ciekawością poznania oraz granice, jakie może przekroczyć człowiek, który już taką walkę rozegra.

Z opowiadań nazwijmy je umownie teologicznych przechodzimy do znacznie bardziej naukowych, nawiązujących do zagadnień matematycznych, fizycznych i neurologicznych, które badają ludzkie możliwości oraz próbują je przekroczyć . Tutaj warto zwrócić uwagę na dwa aspekty. Pierwszym jest płynność przechodzenia z jednej historii do drugiej. Mimo, że te osiem opowiadań różni tematyka, fabuła, rozważania, narracja oraz objętość, przewracając kolejne strony można odnieść wrażenie, że wszystkie razem harmonijnie ze sobą współgrają, że gdzieś podświadomie wyczuwamy istnienie jakiejś jednej wspólnej nici ideowo-fabularnej, a granica między nimi wydaje się ledwo zarysowana. Drugim aspektem wartym zauważenia jest profesjonalne podejście autora do kwestii naukowych w przypadku opowieści o tejże tematyce. W opowiadaniu bardziej matematycznych autor z rozeznaniem opisuje kwestie matematyczne, w opowiadaniu fizycznym – kwestie fizyczne, w opowiadaniu lingwistycznym – kwestie lingwistyczne itd. Co najważniejsze autor czyni to w sposób zrozumiały dla czytelnika, aczkolwiek wymagający pewnej gimnastyki umysłowej z naszej strony. Wspomniałem na początku o wizjonerstwie, w przypadku niektórych opowiadań autor podszedł w taki sposób do tematu, że trudno będzie wypowiedzieć słowa – ale to już było.

Czytając moje rozważania, drodzy współczytelnicy zauważyliście, że wspomniałem, że podczas lektury niniejszego zbioru można wyczuć istnienie jakiejś nici łączącej te wszystkie opowieści. Pozwólcie, że pokuszę się o pewne spostrzeżenia. Język jest kluczowym zagadnieniem praktycznie każdego opowiadania. I piszę tak nie tylko dlatego, że tytułowe zekranizowane opowiadanie to historia pewnej lingwistki próbującej nawiązać kontakt z przedstawicielami pozaziemskiej cywilizacji. Czasem jest to kwestia odnalezienia właściwego słowa, które pozwala ożywić materię, czasami kwestia opisu piękna, które negowane jest przez technologię, czasem jest to inna forma języka jaką jest matematyka, która odsłania inną naturę świata, aż wreszcie skończywszy na historii wieży Babel. Autor przypomina nam, że rzeczy nie są takimi, jakie je widzimy, że tylko umawiamy się, jako społeczeństwo, co do pewnych rzeczy i co do pewnych znaczeń. Kiedy zmienimy perspektywę (czy to przez zmianę języka, czy przez środki chemiczne, czy ingerencję mechaniczną), te same rzeczy okażą się nagle inne. Czynnik fantastyczny występujący w opowiadaniach Teda Chianga odkrywa diametralnie inną rolę niż w innych podobnych opowieściach. Inaczej mówiąc, golemy, neuroinżynierowie, czy wreszcie kosmici z tytułowego opowiadania nie zmieniają całego naszego świata, lecz kontakt z nimi zmienia sposób, w jaki na ten nasz świat patrzymy.

Podsumowując, „Historia twojego życia” to zbiór naprawdę dobrych, klimatycznych i skłaniających do refleksji opowiadań, które z pewnością docenią wszyscy miłośnicy dobrego science fiction i nie tylko. To proza podana w sposób inteligentny i przykuwający uwagę, zdecydowanie warta polecenia.

Literatura idei

Czy w dobie literatury popularnej, która poniekąd nie wymaga zbytniego wysiłku intelektualnego od czytelnika, możliwe jest stworzenie historii niosących w sobie pewne idee oraz niezwykłe pomysły? Zadanie wydaje się trudne, lecz nie awykonalne. We współczesnym świecie zdarza się, że głośna ekranizacja skupia uwagę czytelników na literackim...