Większość czytelników zapewne zakończyła swój chciany lub niechciany romans z romantyzmem w szkole średniej. Pamięć może być w tym przypadku pewnym obciążeniem, bo przecież trudno wspominać z radością lektury niełatwe. Rzecz jednak w tym, że wśród tych książek wiele jest dzieł wybitnych, takich jak choćby "Giaur", pierwsza bodaj powieść poetycka z motywem orientalnym, po mistrzowsku spolszczona przez nie byle kogo, bo przez samego Adama Mickiewicza. Radość lektury (bo właśnie o radości należy w tym przypadku mówić, nie zaś tylko o przyjemności) polega tu na zanurzeniu się w gęstą fakturę słów, z których żadne nie jest niepotrzebne lub przypadkowe, zespolone zaś razem tworzą całość tak porywającą, że wywołującą już to entuzjazm (niekłamany), już to wzruszenie. Słowa mają u Byrona magiczną moc. Zadaniem szkoły jest wyposażyć nas w umiejętność odkrywania zaczarowanego w nich piękna. Co z tym zrobimy, to już nasza sprawa.
Nie będę powielał w tym miejscu encyklopedycznych not o typie byronicznego bohatera. Pominę też milczeniem biogram twórcy, bo wszelkie te informacje dostępne są w innych, bardziej wiarygodnych źródłach. Nie mogę jednak pominąć tego, co podczas lektury ujęło mnie najbardziej. Przede wszystkim mam tutaj na myśli wagę czynu, który jeden raz i w nieodwracalny sposób popełniony determinuje nasze życie już na zawsze, nie tylko docześnie, lecz - jak ujmował to św. Augustyn bodajże w "Wyznaniach" - "na wieki wieczne". Obecna rzeczywistość przyzwyczaiła nas do tego, że decyzje nasze można cofnąć, można dać słowo, a później znaleźć setki przyczyn, by go nie dotrzymać. Można poprzysiąc komuś dozgonną wierność, a później, po upływie krótkiego niekiedy czasu, przy pomocy sofistycznych argumentów pozbawić przysięgę jej uprzedniej rangi. Nie tak jest z "Giaurem", który wpierw w akcie zemsty zabija człowieka (w imię racji jak najbardziej słusznych i uzasadnionych), po czym żyje dalej z piętnem utraty wciąż kochanej kobiety. Nie cierpi wprawdzie wyrzutów sumienia z powodu pozbawienia życia niegodziwca, który dla wierności tradycji zabił wpierw jego miłość, za to zmaga się z pustką po stracie tejże miłości, karmi wspomnieniami, a stając przed Bogiem nie domaga się rozgrzeszenia. Trwa tylko w bólu nieznośnym, boleśnie prawdziwym. Można by dziś zapytać: po co? dla jakich celów? Chyba jednak dawniejsi ludzie byli inni, namiętności silniejsze i bardziej gwałtowne. W nas niewiele już z tego zostało.

Większość czytelników zapewne zakończyła swój chciany lub niechciany romans z romantyzmem w szkole średniej. Pamięć może być w tym przypadku pewnym obciążeniem, bo przecież trudno wspominać z radością lektury niełatwe. Rzecz jednak w tym, że wśród tych książek wiele jest dzieł wybitnych, takich jak choćby "Giaur", pierwsza bodaj powieść poetycka z motywem orientalnym, po...