Dzisiaj będzie o Ameryce, bo bez niej nie da się o „Sympatyku” mówić – Viet Thanh Nguyen w swojej nagrodzonej tegorocznym Pulitzerem powieści opowiada o jednej z najważniejszych wojen w dziejach Stanów Zjednoczonych, które przygarnęły go po ucieczce z upadającego Sajgonu. I choć konflikt wietnamski z pewnością domaga się jak najbardziej poważnego potraktowania, to już traktująca o nim książka ponura być nie musi. Dlatego zaczniemy od hamburgera.

Jako mieszkaniec jednego z największych polskich miast mogę stwierdzić – z całą pewnością kulinarno-modowego dyletanta – że żyjemy w czasach rozkwitu jedzenia ulicznego. I choć istnieją setki jego odmian, to najprawdziwszym, najbardziej popularnym i najdumniejszym symbolem, przepraszam za wyrażenie, budy z żarciem pozostaje buła z siekaną wołowiną. A skoro burger, to i Ameryka; nieważne, że sos słodko-kwaśny, nieważne że w środku śródziemnomorskie dodatki, nieważne, że styl francuski – pierwszym skojarzeniem zawsze będzie USA.

Zaraz, zaraz, zakrzykną oburzeni, my tu po literaturę – i to jeszcze wysoką, wszak Pulitzer! - a ten o jedzeniu. Powód jest banalnie prosty: hamburger to idealna, nie dobra, nie przybliżona, a idealna metafora „Sympatyka”, co w dalszej części tekstu postaram się udowodnić.

Zacznijmy od tego, ze bułę z mięsem je się bezrefleksyjnie. Ani to pochwała, ani to przytyk: po prostu nie jest to szczyt wyrafinowania. Bardzo podobnie ma się sprawa z powieścią Nguyena; ta lektura z pewnością nie zachwyci miłośników literackiego wysublimowania i podniosłego tonu. Pisarz bezwstydnie wzoruje się na książkowej pulpie, stosuje chwyty typowe dla opowieści szpiegowskich i detektywistycznych, które nigdy nie wyróżniały się ambicjami, prowadzi narrację dynamicznie i bez zbędnego wahania. Od samego początku w uszach huczą wybuchające bomby, mężczyźni ociekają testosteronem, a nogi kobiet ciągną się od samego dna piekieł aż do nieba; dopiero w rozciągającym się na kilkadziesiąt ostatnich stron finale Nguyen rezygnuje z całej tej rozrywkowej otoczki i postanawia wziąć się za bary z poważną narracją. Paradoksalnie to w tym momencie „Sympatyk” traci część swojego czaru – choć końcowy twist potężnie zaskakuje, to nagłe wyłamanie z konwencji wywołuje zauważalny zgrzyt.

Od początku przywołuję obraz hamburgera nie tylko po to jednak, aby zaznaczyć, że powieść nie należy do lektur ciężkich. Uliczne jedzenie przeżywa prawdziwą rewolucję, która wizerunek bułki z kotletem odczarowała: nagle smakująca papierem przekąska z jednej z sieciowych knajp przemieniła się w pełnoprawne danie powstałe ze składników co najmniej solidnej jakości. I to sprawa dla „Sympatyka” krytyczna – bo choć skrywa się pod maską literatury popularnej (ba, nie bójmy się tego powiedzieć: literatury sztampowej, a może i marnej), to oferuje czytelnikowi znacznie więcej. Główny bohater rzeczywiście jest komunistycznym szpiegiem w przeżuwającej wyjątkowo gorzką wojnę wietnamską Ameryce, rzeczywiście bierze udział w kilku rozbrajających absurdem scenach, język powieści rzeczywiście nijak nie przystaje do najwyższych standardów. Ale nie trzeba pochylać się nad książką szczególnie głęboko, aby między wersami wyczytać to, co w niej najważniejsze. Nguyen bardzo dokładnie i z wielką spostrzegawczości odmalowuje obraz wietnamskiego emigranta, a dzięki wrażliwości i empatii udaje mu się – mimo pulpowej otoczki – oddać ogrom tragedii całego środowiska. Nie zatrzymuje się jednak, bo Wietnamczyk w Ameryce jest zaledwie punktem wyjścia: autor dzieli się z czytelnikiem licznymi refleksjami dotyczącymi polityki USA, próbuje zdefiniować amerykańską tożsamość narodową i z lekkością wytyka nowej ojczyźnie – swojej i swoich bohaterów – jej liczne paradoksy.

„Sympatyka” powinno się podać każdemu, kto sądzi, że literatura ze sporą nadbudową problemową musi być nudna i ciężka w lekturze. Nguyen stworzył dzieło, w którym galopująca akcja (podana w sosie pastiszowym – ale jest!) zderza się z poważną refleksją. I choć nie jest ono idealne, to z pewnością godne polecenia. Jak porządny hamburger.

Bartosz Szczyżański