Wyobraźcie sobie młodą kobietę z ogromnym talentem literackim. Wcześnie, bo jako nastoletnia dziewczyna, debiutuje śmiałą poezją i odważnymi, pełnymi erotyzmu opowiadaniami. W ten sposób zdobywa sławę, rozgłos wśród krytyków, ale najważniejsze jest to, że (zgorszeni) czytelnicy ciągle o niej mówią. Można powiedzieć, że nieważne, co konkretnie, ale mówią. Życie prywatne (romanse oraz burzliwe małżeństwo) oraz zawodowe kobiety są na ustach wszystkich – można by ja porównać do celebryty, bo doskonale wie, jak zainteresować sobą innych. Mijają lata, zachodzą różne zmiany w świecie literackim (inne nurty oraz nowe nazwiska), a kobieta i jej twórczość powoli usuwają się w cień. I w tym momencie w jej życiu następuje przełom – nakazuje innym, aby nazywać ją męskim imieniem, żąda ubioru dla mężczyzn i zachowuje się w taki sposób, że rodzina uznaje ją za niepoczytalną i wysyła na leczenia do różnych ośrodków zamkniętych. Kobieta zdaje się tym nie przejmować, nadal tworzy poezję, nie zmienia swojego postępowania i cierpliwie czeka, aż ktoś zobaczy w wierszach coś więcej niż jej współcześni. Umiera jako zapomniana poetka, ale dziś zostaje na nowo odkryta. Tak jak tego chciała za życia.

Ten przytoczony przeze mnie zarys życiorysu dotyczy oczywiście Marii Komornickiej, wyjątkowej postaci w historii literatury światowej (nie boję się tego określenia, bo to prawda). Autorka „Biesów” przeżywa dziś swój renesans, wielu pisarzy oraz badaczy literatury i gender za punkt honoru przyjmuje wyjaśnienie przyczyn, dlaczego stała się Piotrem Odmieńcem Włastem i tym samym skazała siebie na zapomnienie. Bunt przeciwko konwenansom? Transseksualizm? Wywołanie wokół siebie kolejnego skandalu? Choroba psychiczna? Wymienia się wiele prawdopodobnych czynników wyjaśniających ten zagadkowy moment. Jedną z autorek stawiających swoje hipotezy jest Brygida Helbig, pisarka znana z powieści „Niebko”, ale również literaturoznawczyni, której praca habilitacyjna „Strącona bogini” dotyczy właśnie życia oraz twórczości Marii Komornickiej. W tej recenzji chcę się skupić na innej książce dotyczącej poetki, czyli „Innej od siebie”.

Wyjątkowa w tej powieści jest kolejność opowiedzianych zdarzeń. Czytelnik na wstępie nie dowiaduje się o dzieciństwie Marii Komornickiej, ale czyta rozdział o śmierci autorki „Xięgi idyllycznej” oraz reakcji ludzi na tę wieść. Brygida Helbig zdecydowała się przedstawić życiorys poetki od końca: najpierw śmierć oraz ostatnie lata życia jako Piotr Odmieniec Włast, aby potem przejść do czasów, kiedy zyskała popularność oraz podziw ważnych osobowości w polskiej literaturze, ale powoli traciła szacunek arystokratycznej rodziny. Jaka była Maria Komornicka? Co się musiało takiego stać, żeby pewnego dnia spaliła suknie i obwieściła matce, że nie ma już córki, a na jej miejscu pojawił się syn? Co czuła Maria, zamknięta w kolejnych ośrodkach dla chorych psychicznie, lub jak była wyśmiewana przez mieszkańców Grabowa, kiedy przez jakiś czas mieszkała u brata? I, najważniejsze pytanie – czy kiedykolwiek żałowała swojej decyzji?

„Inna od siebie” to nie jest „sucha” biografia Marii Komornickiej. Pełno w niej przede wszystkim emocji – do tak wyjątkowej postaci nie pasowało wyłączne przytoczenie poszczególnych wydarzeń z życia oraz fragmentów twórczości. Psychologiczna warstwa „Innej od siebie” najbardziej zachwyca czytelnika, ponieważ wszyscy bohaterowie stają się postaciami z krwi i kości, a ich decyzje mają pewien początek, który niekiedy zaczyna się od jednej, małej myśli, jaka przychodzi do głowy.

Z kart powieści wyłania się kobieta egocentryczna, niezwykle pewna siebie i swoich literackich umiejętności, która ma jedno marzenie: żyć według swoich zasad, a nie opierając się na ogólnie ustalonych normach społecznych, gdzie kobieta może tylko wyjść za mąż i spełniać się jako żona oraz matka. Maria Komornicka nie wahała się wywołać skandali obyczajowych, aby tylko pokazać innym, że ma odwagę przeciwstawić się konwenansom. Nawet kosztem relacji z najbliższymi (zwłaszcza z ojcem). Brygida Helbig nie przywołuje jednej, konkretnej przyczyny, dla której poetka postanowiła zmienić swoją tożsamość. Wskazuje na bardziej skomplikowany proces, trwający wiele lat, który ostatecznie mógł doprowadzić Komornicką do stania się Piotrem Odmieńcem Włastem.

„Inna od siebie” nie daje żadnej odpowiedzi, ale, poza naprawdę dobrze napisaną prozą, pokazuje nam, jak mogło naprawdę wyglądać życie poetki, a konkretnie osoby utalentowanej, która czuje się zagubiona w rzeczywistości, i chce być wolna, na swój sposób. Czy jako Maria, czy jako Piotr.

Anna Wolak