„Partie (…) wszędzie i we wszystkim są skłonne dostrzegać tajemnicze spiski przeciwko sobie; wszędzie widzą tych, co działają na ich szkodę. Działają z ukrycia, rozkładają od wewnątrz, rozmiękczają itp., słowem – właśnie knują. Ta idea (….) stała się ponownie obsesją maniakalną”.

Brzmi znajomo?

Michał Głowiński, wieloletni pracownik Instytutu Badań Literackich PAN, znany historyk literatury, krytyk, pisarz i autor licznych prac krytycznych analizujących język PRL-u, wydał ponownie w „Wielkiej Literze” swoje „komentarze do słów”. Był to cykl pisany – jak wyjaśnia we wstępie – do szuflady przez kilkadziesiąt lat PRL-u, ukazywać się zaczął dopiero po zmianie ustrojowej jako „Marcowe gadanie, Komentarze do słów 1966 -1971” (1991), „Peereliada, Komentarze do słów 1976 – 1981” (1993), „Mowa w stanie oblężenia 1982-1985” (1996), „Końcówka (czerwiec 1985-styczeń 1989)” (1999). Aktualny zbiór jest wyborem używanych i nadużywanych w nowomowie komunistycznej pojęć opisanych w tychże czterech tomach.

Zapisy te – zdaniem prof. Głowińskiego - stanowią „dokument mówiący o zamkniętej epoce”. W tamtym czasie miały być wyrazem i znakiem wolności wewnętrznej człowieka, który jest w stanie nie poddać się cenzurze, nie tylko zewnętrznej, instytucjonalnej, ale także tej wewnętrznej, mimowolnej, instynktownej. Miały badać i dekonstruować słowa i frazy, którymi się posługiwano w oficjalnym języku PRL-u, bo stanowi on, język, podstawowy budulec propagandy reżimowego państwa. Nie mają ambicji czysto językoznawczych, dlatego pisane są językiem potocznym, językiem ówczesnej inteligenckiej opozycji.

Po co więc czytać je dziś, skoro nie ma już PRL-u ni ówczesnych komunistów? Pytanie takie w sposób oczywisty nasuwa się potencjalnemu czytelnikowi, gdy sięgnąć ma po książkę. Odpowiedź zaś pojawia się natychmiast po przejrzeniu kilkunastu przypadkowych stron. Odpowiedzieliście „tak” na pytanie pod cytatem? A hasło „knowania” opisuje rzeczywistość 1968r. Wystarczyło usunąć z niego ledwie małe frazy – przymiotnik „komunistyczne” towarzyszący pierwszemu wyrazowi w haśle („partie”) i sformułowanie odnoszące się do idei knowania - „tak istotna dla stalinizmu”, a efekt – jak dla mnie - piorunujący, i to chyba niezależnie od tego, czyim zwolennikiem, której partii, się jest. Czyżby w myśleniu propagandowym niewiele się zmieniło?

„Najpierw jednak wprowadza się przeciwstawienie bardziej rudymentarne: my Polacy i oni – opozycjoniści, którzy Polakami w ogóle nie są”. Zgadujcie? 1968? 1971? 1977? 1981? 1989? 2017?

Sprawdzajcie, czy „polscy patrioci” albo „prawdziwi Polacy” lub „ludzie niewiadomego pochodzenia” i „gnojki polityczne” przypadkiem nie pozwalają na „dobijanie własnego kraju”. Czy „prawo jest łamane na każdym kroku” i następuje „dewaluacja słów”. Czy „Wałęsa obraża Polaków”. Czy „obcy” i „robactwo” wpływają aktualnie na nasze „zdrowie moralne”. Sprawdzajcie!

Zła mowa zatruwa nasze myślenie. Złe myślenie zatruwa naszą mowę.  

Justyna Radomińska