Interesujący wykład z historii RPA. Autorowi udało się opisać kilkaset lat dziejów tego kraju. Książka godna polecenia dla miłośników Afryki.

Interesujący wykład z historii RPA. Autorowi udało się opisać kilkaset lat dziejów tego kraju. Książka godna polecenia dla miłośników Afryki.

Książka prof. Andrzeja Gąsowskiego ukazała się w marcu 2007 roku w serii TRIO „Historia państw świata w XX wieku”. Republika Południowej Afryki jest jednym z tych nielicznych krajów Czarnego Lądu, o którym polscy czytelnicy wiedzą stosunkowo wiele. Jednocześnie jest krajem, na temat którego pokutuje w Polsce mnóstwo przesądów. Wprawdzie literatura dotycząca RPA jest względnie obfita, ale jednocześnie bardzo nierówna i trudno dostępna. Nowa pozycja, obejmująca także najnowsze wydarzenia (kalendarium jest dociągnięte do sierpnia 2006 roku),choćby z tego powodu jest bardzo potrzebna.
Autor przyjął układ chronologiczny, zaczynając od krótkiego wprowadzenia obejmującego prehistorię południa Afryki i kolonizację europejską w latach 1652 – 1899. Część osób może być tym rozczarowana, ale należy pamiętać, że to opracowanie jest poświęcone dziejom RPA w XX wieku. Zwłaszcza, że mimo skromnych rozmiarów dostajemy porządny zestaw informacji faktograficznych.

Zasadniczy opis zaczyna się od wybuchu wojny burskiej w 1899 roku i jest doprowadzony do końca 2005 roku. O ile pierwsza data nie budzi najmniejszych wątpliwości, o tyle końcowa tak. Rok 2005 nie jest żadną cezurą – zapewne lepszy byłby rok 1994, kiedy odbyły się pierwsze wolne wielorasowe wybory, a prezydentem republiki został Nelson Mandela. Tyle, że wtedy z książki znikłby jeden z ważniejszych i najlepszych jej fragmentów. W sumie nasza wiedza o współczesnej RPA po 1994 roku pozostawia chyba najwięcej do życzenia, tymczasem autor podaje wiele ciekawych informacji dotyczących życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego, nie stroniąc przy tym od krytycyzmu wobec rządów Afrykańskiego Kongresu Narodowego.
Wewnętrzny podział książki generalnie jest właściwy. Mam tylko wątpliwość co do rozdziału „Niepokoje okresu powojennego”, dotyczącego lat 1918 – 1924 – lepiej by było, gdyby został połączony z wcześniejszym. W dziejach RPA rok 1924 jest ważniejszą datą niż koniec pierwszej wojny światowej.

Razić może konstrukcja i styl wykładu. Mało tu odautorskiej refleksji, praktycznie brak ujęcia problemowego. Gdybyśmy chcieli odtworzyć historię Afrykańskiego Kongresu Narodowego, rozwój ruchu narodowego wśród Afrykanerów czy trendy w polityce zagranicznej, to bez uważnej lektury całości książki jest to niemożliwe. Co gorsza, chronologiczny ciąg wydarzeń jest regularnie zakłócany dygresjami. Niektóre są potrzebne, ale inne tylko utrudniają lekturę. Błędem jest także, w mojej opinii, podzielenie biogramów najważniejszych postaci na okresy. Lepiej byłoby skumulować je w jednym miejscu. W efekcie dostajemy książkę, którą nie najlepiej się czyta i z której trudno korzystać, szukając konkretnych informacji.

Czy jest to zatem książka zła? I tak, i nie. Tak, bo źle i niekonsekwentnie skonstruowana, bo brakuje problemowego ujęcia wielu kwestii, chociażby ideologii apartheidu czy polityki zagranicznej RPA w różnych okresach. Ale praca ma także wiele zalet. Najważniejsze, że każdy czytelnik wyniesie z lektury przyzwoitą wiedzę faktograficzną. Spośród nielicznych błędów wytknę zła datę deklaracji Balfoura (autor pomylił dwa różne dokumenty: deklarację Balfoura z 1917 roku i definicje Balfoura z 1926 roku). Bardzo dobra jest część poświęcona dziejom RPA po 1994 roku i schyłkowi apartheidu. Wyraźnie widać, że im bliżej współczesności, tym książka jest lepsza, także konstrukcyjnie. Trzeba przyznać, że autor stara się unikać ferowania uproszczonych wyroków. Brakuje mi nieco ukazania wewnętrznej debaty politycznej w kwestii apartheidu, jaka toczyła się wewnątrz Partii Narodowej.
Wielka zaletą tej książki są wreszcie bardzo rozbudowane wskazówki bibliograficzne, które pozwalają się zapoznać z najnowszą literaturą dotyczącą historii RPA, i to nie tylko w XX wieku, ale także w okresach wcześniejszych. Nie brakuje przy tym najważniejszych pozycji polskich autorów. Dostajemy do ręki książkę daleką od ideału i pozostawiającą po lekturze uczucie niedosytu, jednakże zalety przeważają nad wadami. Dlatego też, mimo poważnych uwag, można niniejszą pozycję polecić wszystkim zainteresowanym dziejami RPA.

Książka prof. Andrzeja Gąsowskiego ukazała się w marcu 2007 roku w serii TRIO „Historia państw świata w XX wieku”. Republika Południowej Afryki jest jednym z tych nielicznych krajów Czarnego Lądu, o którym polscy czytelnicy wiedzą stosunkowo wiele. Jednocześnie jest krajem, na temat którego pokutuje w Polsce mnóstwo przesądów. Wprawdzie literatura dotycząca RPA jest...