"Chorografia" jest najstarszym zachowanym w całości do naszych czasów rzymskim geograficznym dziełem opisującym Ziemię, datuje się je na rok 43 n.e. Utwór jest żywym dowodem na to, że już w starożytności oprócz wyobrażeń Ziemi na kształt płaskiego dysku, stawiano również hipotezę kulistej Ziemi. Teorię taką wysuwali jako pierwsi Pitagoras, Arystoteles ze Stagiry (384-322 r. p.n.e.), Parmenides (ok. 515-445 r. p.n.e.), opinię tę podzielał również Pomponiusz Mela.

Według Pomponiusza Meli cały kosmos stanowi jedność, zaś Ziemia mająca kształt kuli podzielona jest na pięć stref. Ląd stały, na który składają się trzy kontynenty: Europa, Azja i Afryka (Libia) oblewa Ocean. Ziemię dzieli na pięć stref klimatycznych, z których tylko dwie są zamieszkałe. Na dwóch skrajnych życie jest niemożliwe ze względu na panujące tam przejmujące zimno, zaś w strefie środkowej nie pozwalają na to nieznośne upały. Mela ludność zamieszkującą półkulę południową nazywa Antychtonami. Posiada wiedzę o odmiennej w porównaniu z półkulą północą kolejności występowania pór roku. Wie też o tym, że gdy na półkuli północnej trwa lato, to Antychtonowie mają w tym samym czasie zimę oraz o tym, że na północnych peryferiach dzień trwa nieprzerwanie przez sześć miesięcy, a  gdy następnie nastaje noc, trwa równie długo.

Mela choć urodził się w hiszpańskim mieście Tingentera, był prawdopodobnie adoptowany przez Rzymianina z rodu Pomponiuszów i to dzięki niemu uzyskał gruntowne wykształcenie pozwalające na stworzenie omawianego dzieła.

Opisując poszczególne tereny i zamieszkujące je ludy, autor stara się określić poziom ich kultury. Do najbardziej prymitywnych zalicza Trogodytów i Atlantów z Afryki Zachodniej, plemiona zamieszkujące ziemie na południe od Cyrenajki, niektóre ludy scytyjskie oraz plemiona kaukaskiego wybrzeża Morza Czarnego. Jednak za najbardziej prymitywnych, pozbawionych zasad moralnych i bezbożnych uważa mieszkańców Juwerny (dzisiejszej Irlandii). Sarmaci według niego są ludem wojowniczym, wolnym, nieujarzmionym, okrutnym i dzikim. Z okrucieństwa słyną również Taurowie (krymscy górale) mający w zwyczaju zabijać w ofierze bogom cudzoziemców. Jako bardzo sprawiedliwe i pędzące spokojne życie autor wymienia scytyjskie plemię Aremfajów – ludzi nie posiadających domów, żyjących w lasach i żywiących się jagodami.

Wśród wielu starożytnych autorów widoczna była tendencja do idealizowania społeczeństw najbardziej oddalonych od kręgu cywilizacji śródziemnomorskiej. Również i Mela nie ustrzegł się tej maniery. Opisuje więc Hiperborejczyków z dalekiej Północy jako ludzi wyjątkowo długowiecznych, szczęśliwych i najbardziej sprawiedliwych, u których choć noc trwa pół roku, to ziemia sama wydaje plony. Również za ludzi o najbardziej sprawiedliwych obyczajach uważa mieszkańców wschodnich peryferii świata – Serów (prawdopodobnie Chińczyków). Na zachodnim przeciwległym zaś krańcu, na Oceanie Atlantyckim położone są Wyspy Szczęśliwe, gdzie żyją szczęśliwi, pozbawieni trosk ludzie, którym ziemia sama rodzi owoce. Również po drugiej stronie Zatoki Perskiej leży kraj Arabia Szczęśliwa.

Jeśli chodzi o tereny dzisiejszej Polski, to w "Krótkim opisie Europy" (w Księdze I) można znaleźć informację, że zamieszkiwali je Sarmaci - Mela pisze tak:

"W głębi morza Etruskiego znajduje się Galia, dalej Hiszpania. Ta ciągnie się w kilku kierunkach na zachód i daleko na północ. Następnie ciągnie się znowu Galia, która sięga od naszych wybrzeży aż tutaj. Od niej ciągnie się Germania do Sarmacji, a ta sięga do Azji".*

W Księdze II mamy ciekawy przekaz o europejskiej Scytii, a w Księdze III na uwagę zasługują Rozdział IV z opisem Sarmacji, gdzie po raz pierwszy w literaturze rzymskiej pojawia się wzmianka o Wiśle (Vistula) oraz Rozdział V z kolejnym opisem Scytii:

"Ziemia to święta, słoneczna i rodząca sama z siebie. Mieszkańcy jej odznaczają się wielką bogobojnością, żyją dłużej i szczęśliwiej niż inni ludzie. Cieszą się wiecznym spokojem nie znając ani wojny, ani kłótni; zajęci są religijnymi obrzędami, przede wszystkim na cześć Apollina. Dlatego mieli dawniej wysyłać na Delos przez swoje dziewczęta pierwociny, później za pośrednictwem innych narodów, które te dary przekazywały na Delos. Długo mieli przestrzegać tego zwyczaju, który ustał dopiero z upadkiem wiary wśród ludów. Hiperborejczycy mieszkają w gajach i borach. Kiedy poczują, że mają dość życia, zanim ogarnie ich znudzenie, z wieńcem na głowie, pogodni rzucają się ze skały w morze. W ich przekonaniu to najpiękniejszy pogrzeb".*
**

*Źródło cytatów: Pomponiusz Mela - "Chorografia czyli Opis kręgu Ziemi", Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie 2011 r.

** Opracowanie po raz pierwszy opublikowane 09.09.2016 r. na stronie: www.bookfreak.pl

"Chorografia" jest najstarszym zachowanym w całości do naszych czasów rzymskim geograficznym dziełem opisującym Ziemię, datuje się je na rok 43 n.e. Utwór jest żywym dowodem na to, że już w starożytności oprócz wyobrażeń Ziemi na kształt płaskiego dysku, stawiano również hipotezę kulistej Ziemi. Teorię taką wysuwali jako pierwsi Pitagoras, Arystoteles ze Stagiry (384-322 r....