Ferdinand von Schirach to pisarz, o którym do niedawna niewiele wiedziałem, gdy jednak przeczytałem kilka pozytywnych opinii na temat jego prozy – dających do myślenia opowiadań kryminalnych, opartych na jego doświadczeniach prawnika – postanowiłem sięgnąć po któryś z tytułów. Tak natrafiłem na „Terror”, który początkowo trochę mnie zaskoczył. Nie jest to bowiem ani powieść, ani zbiór opowiadań, ale sztuka teatralna. Na ogół nie czytam dramatów, wystarczą mi epickie gatunki literackie, ale tym razem przeczytałem i z pewnością nie żałuję.

Jest tu wprawdzie typowy dla dramatu podział na kwestie poszczególnych postaci, ale za to w ogóle nie ma didaskaliów. Konwencja jest całkowicie realistyczna, wypowiedzi dość długie, tak więc nie oddalamy się przesadnie od prozy. Tyle o formie. Najważniejsza jest jednak treść, a ta jest naprawdę pasjonująca. Wydarzenia poprzedzające proces sądowy, będący głównym wątkiem sztuki, wyglądają tak: w Niemczech zostaje porwany samolot. Porywacz chce go użyć do ataku na wypełniony tysiącami ludzi stadion. Zostają poderwane myśliwce, które bardzo szybko przechwytują samolot, ten jednak nie reaguje na strzały ostrzegawcze. Przed pilotami myśliwców pojawia się alternatywa doprawdy diabelska: albo zgodnie z prawem i wyrokiem tamtejszego Trybunału Konstytucyjnego (w Niemczech niepodważalnym) odstąpić od zestrzelenia, albo wbrew prawu, ale za to w zgodzie z własną moralną oceną, poświęcić życie stu kilkudziesięciu pasażerów, żeby ocalić tysiące na stadionie.

Pilot podejmuje decyzję o zestrzeleniu. Łamie tym samym prawo i rozkazy. Giną ludzie, ale w wielokrotnie mniejszej liczbie, niż gdyby postąpił praworządnie. Dodajmy, że pilot, idąc za głosem sumienia, poświęcił w tym momencie swoją lotniczą karierą, która była dla niego wszystkim, a także naraził się na wieloletnie więzienie. W trakcie lektury poznajemy racje oskarżonego, argumenty obrony i oskarżenia. Trzeba przyznać, że wybór pomiędzy nimi nie jest łatwy. Dla pani prokurator posłuszeństwo żołnierza wobec prawa i rozkazów pozostaje poza dyskusją, a zabicie ponad setki niewinnych cywili jest czynem nie do zaakceptowania niezależnie od okoliczności.

Obrona również ma mocne argumenty. Jej zdaniem w tak drastycznej sytuacji jak porwanie samolotu i groźba tragedii na ogromną skalę nie wystarczy sztywne trzymanie się reguł. Zdaniem obrońcy pilot bynajmniej nie powinien kierować się wówczas jedynie sztywnym algorytmem, ale również swoim rozumem i sumieniem. Nieprzypadkowo przecież do pilotowania Eurofighterów wybiera się najlepszych z najlepszych. Wprawdzie ludzkie życie nie ma ceny, ale tysiące istnień położone na szali muszą przeważyć sto kilkadziesiąt.

Takie dylematy funduje nam von Schirach i wcale nie było mi łatwo opowiedzieć się po którejś ze stron. A właśnie taki wybór jest istotą całego dramatu. Jego teatralne inscenizację łączone są z debatą na widowni i wyborem dokonywanym przez widzów. W zależności od ich werdyktu prezentowane jest jedno z dwóch zakończeń sztuki. W jednym z nich pilot zostaje uniewinniony, w drugim uznany za winnego zabójstwa. Na pewno warto przeczytać obydwa, dobrze się zastanowić – i zadecydować.

Bogusław Karpowicz