Sięgając po „Żywopłot” nieznanej mi wcześniej pisarki z Izraela, Dorit Rabinyan, zupełnie nie wiedziałem, czego się spodziewać. Na marketingowych opisach trudno przecież polegać, blurby nieraz bezczelnie kłamią, a nagrody literackie niekoniecznie świadczą o czymkolwiek. „Żywopłot” mógł więc równie dobrze okazać się wyrafinowaną prozą artystyczną, jak też jedynie sprawnie napisanym romansidłem. Jednak ryzyko opłaciło się, a cytowany na okładce Amos Oz nie mijał się z prawdą: faktycznie mamy tu do czynienia zarówno z „tragedią dwóch narodów”, jak też „elegancką historią miłosną”, natomiast formę powieści cechuje delikatność i precyzja.

Chociaż historia opisana przez autorkę jest przede wszystkim historią miłosną (czyli jednym z najbardziej wyeksploatowanych tematów), to jednak tym razem została ona opowiedziana naprawdę niebanalnie, i to pod wieloma względami. Choćby wyboru protagonistów: Liat pochodzi z Izraela, jest tłumaczką na stypendium badawczym w Nowym Jorku. Przypadkowo poznaje palestyńskiego malarza, Hilmiego. Tę dwójkę singli wiele łączy. Obydwoje są młodzi, wrażliwi, spontaniczni i inteligentni, a życiowe pasje są dla nich ważniejsze niż konsumpcjonizm i materializm. Jednak równie wiele ich dzieli: Hilmi to palestyński patriota, z głęboką świadomością krzywd, jakie jego rodakom wyrządzili Izraelczycy. Z kolei Liat to izraelska patriotka, postrzegająca arabskich sąsiadów przede wszystkim jako zagrożenie. Dlatego pełną harmonię w tym związku przynosi jedynie seks. Cała reszta to pole minowe, na którym w każdej chwili może dojść do wybuchu.

W postaci Liat chyba najbardziej charakterystyczną cechą jest jej zdroworozsądkowe podejście do życia - również tego, które dzieli w Nowym Jorku z Hilmim. Świadoma skandalicznego charakteru swego związku, zwłaszcza z punktu widzenia jej bliskich, traktuje go jako tymczasowy, co z kolei jest nie do przyjęcia dla Hilmiego. Reprezentuje on, jak przystało na artystę, opcję dużo bardziej romantyczną. Postawa Liat może wydać się chłodna, wręcz wyrachowana, ale autorka wyraźnie bierze swoją bohaterkę w obronę. Przekonująco pokazuje na jej przykładzie, w jak dużym stopniu kształtuje nas środowisko, wychowanie, rodzima kultura. Ten rodzaj podręcznego bagażu, który towarzyszy nam zawsze, nawet gdy wyjedziemy na drugi koniec świata.

Również język narracji zasługuje na uznanie. Rabinyan potrafi pisać subtelnie, wręcz poetycko, ale kiedy trzeba, również krótko i zwięźle. Jedną z cech odróżniających prozę artystyczną od rzemieślniczej, gatunkowej, jest nasycenie narracji szczegółami. W przypadku tej drugiej zawsze musi być łatwo, prosto i klarownie. Z kolei proza artystyczna potrafi skupić się na takich niuansach i detalach, jakich nie znajdziemy w żadnym bestsellerowym kryminale. Jednak cała sztuka polega na tym, żeby te wnikliwe opisy przekładały się na sugestywność narracji, dawały lepszy wgląd w psychikę bohaterów, a nie były jedynie męczącym przegadaniem. Otóż „Żywopłot” obfituje w szczegółowe opisy, ale za każdym razem są one trafne i precyzyjne. Bez zarzutu są również dialogi, napisane z wielką empatią i inwencją. Dzięki nim choćby kłótnie Liat i Hilmiego nabierają prawdziwie „epickiego” wymiaru.

Słodko-gorzka opowieść Dorit Rabinyan z pewnością zasługuje na mocną rekomendację. Bliskowschodni konflikt o wszelkich cechach przysłowiowego „błędnego koła” nabiera w niej zupełnie innego, bardzo osobistego wymiaru. Ta nowojorska historii romansu malarza z Palestyny i tłumaczki z Izraela jest piękną literaturą opowiadającą o bardzo niepięknym świecie, od którego ucieczka wydaje się niemożliwa. Chyba że właśnie w świat literackiej fikcji.

Bogusław Karpowicz