Mit Dzikiego Zachodu w świadomości społecznej stworzyły tandetne i z reguły nieprawdziwe historie wydawane broszurowo pod koniec XIX wieku i kolportowane w pociągach amerykańskich, rewie Buffalo Billa, opowieści uczestników wydarzeń (jeśli ich utrwalenia dożyli), wodewil i ostatecznie filmy westernowe. Całość tych pół-prawd i kłamstw wpisała się w amerykańską potrzebę zbudowania chwalebnego i nieuchronnego ciągu zdarzeń budujących państwo. Jarosław Wojtczak w "Jak zdobyto Dziki Zachód. Prawdziwa historia amerykańskiego Pogranicza" bardzo ciekawie, przekrojowo i ze znawstwem opisał stan faktyczny - mieszankę wstydu i dumy, która musi być udziałem 'białych' imigrantów z Europy.

Książka jest zgrabnym połączeniem kluczowych faktów historycznych z opisem codzienności Pogranicza, czyli terenów na zachód od Missisipi. Ramy czasowe obejmują niemal wyłącznie XIX wiek. Praca została zbudowana logicznie poprzez połączenie narracji historycznej z szybkim przechodzeniem do opisywania kolejnych zjawisk i tematów charakterystycznych dla Dzikiego Zachodu. Nie jest to głęboka krytyczna monografia, ale dobra i poparta wiedzą źródłową opowieść, która demitologizuje to, co trzeba, usprawiedliwa to, co można dając obraz codzienności Indian, poganiaczy bydła (czyli kowbojów), pionierów i traperów, stróżów prawa i pospolitych przestępców, prostytutek i poszukiwaczy złota.

Chyba najciekawsze partie, to opisy codzienności kowbojów podczas pędzenia bydła czy zupełnie niezgodne z kinowymi opisami podróże dyliżansem, które faktycznie były nawet kilkutygodniową udręką niemal bez snu (resory były co najwyżej skórzane), choć wysiadająca z filmowego dyliżansu Claire Trevor ("Dyliżans", John Ford 1939) z pełnym makijażem wydaje się niezwykle wypoczęta. Równie wciągająco wypadły partie o falach osadnictwa napędzanych 'gorączkami złota', rozpalając umysły biedoty i tworząc w szybkim tempie miasta bezprawia wokół kopalń, zbierając w jednym miejscu wszelkiej maści szumowiny. W takich miejscach rycerskie pojedynki pośród sukulentów i sekundantów niemal nie istniały, bo raczej ofiary ginęły od kul w plecy. Przy okazji historii jednego z 'bohaterów', autor pisze (str. 306):

"(...) mocno ubarwiony i wyidealizowany obraz daleko odbiegał od prawdziwego wizerunku strażnika dyliżansów firmy Wells Fargo, łowcy bizonów, zawodowego hazardzisty, górnika, właściciela burdelu i alfonsa, a tylko niekiedy stróża prawa. I chociaż tej ostatniej profesji Wyatt Earp poświęcił najmniej czasu i zaangażowania, to właśnie ona wykreowała go na legendę Zachodu."

Wojtczak bardzo ciekawie nakreśli kilka kluczowych etapów historii podboju Dzikiego Zachodu, tłumacząc istotne zjawiska, które je inicjowały. Zakup francuskiej Luizjany w 1803, początek regularnego osadnictwa na zachód od Missisipi w 1832 i połączenie kolejowe dwóch oceanów w 1861, stanowiły kamienie milowe dominacji 'białych'. Okres kolonizacji i 'cywilizacji' Wielkich Równin i Gór Skalistych zakończył się wraz z ostatecznym pokonaniem Siuksów i symboliczną śmiercią Siedzącego Byka w 1890.

Wątek poniżania Indian u Wojtczaka stanowił główny temat drugiej części pracy. Wszystkie kataklizmy, które ich spotkały, pokazują bezwzględność, cynizm i zakłamanie 'białych'. Narzucali traktaty określające granice rezerwatów, a następnie sami je łamali. Odbierali tereny mające jakakolwiek wartość, pozostawiając 'czerwonoskórym' niewiele, a z reguły zbyt mało by przetrwali. Zdziesiątkowali ich przywleczonymi chorobami, wybijanymi milionami dla rozrywki bizonami i prowokacjami, na które odpowiadało brutalnie federalne wojsko. Ostatecznie w pamięci pozostaje zdjęcie zamarzniętych zwłok wodza Siuksów Wielkiej Stopy z bezradnie rozłożonymi rękoma.

Większość mitów budowanych przez Amerykanów w westernach jest omówiona, stąd książkę można polecić każdemu fanowi tego gatunku filmowego. Oczywiści wielbiciele Coopera, Maya, Wernica czy Szklarskiego również dostają świetne podstawy historyczne (jak się okazuje ten ostatni bardzo wnikliwie i zgodnie z faktami opisał świat Siuksów-Dakota w trylogii "Złoto Gór Czarnych"). Myślę, że książka Wojtczaka będzie im pomocna w separacji fikcji od prawdy historycznej.

"Jak zdobyto Dziki Zachód" czytało się świetnie, szczególnie ostatnie 2/3 książki. Początkowo autor przytłacza czytelnika faktami, datami czy postaciami. Później jednak, skupiając się na społeczno-obyczajowej warstwie codzienności Pogranicza sprawił, że książka wciąga bez reszty.

Polecam.

Mit Dzikiego Zachodu w świadomości społecznej stworzyły tandetne i z reguły nieprawdziwe historie wydawane broszurowo pod koniec XIX wieku i kolportowane w pociągach amerykańskich, rewie Buffalo Billa, opowieści uczestników wydarzeń (jeśli ich utrwalenia dożyli), wodewil i ostatecznie filmy westernowe. Całość tych pół-prawd i kłamstw wpisała się w amerykańską potrzebę...