- Kto normalny pamięta czego uczył się w szkole? - pyta retorycznie Angelika Talaga w błyskotliwym wykładzie TED pod tytułem „Co szkoła robi z mózgami dzieci?”. Odpowiada jej śmiech widowni. Prelegentka patrzy na salę, lekko się uśmiechając – Nie wiem, naprawdę nie wiem dlaczego się śmiejecie, bo powiedziałam jedną z najtragiczniejszych rzeczy jaką może powiedzieć osoba jakkolwiek związana z edukacją do osób jakkolwiek związanych z edukacją.

Gdy przyjrzy się nieco badaniom na temat tego, jak uczy się mózg lub zaobserwuje aktualne wymagania rynku pracy nietrudno dojść do wniosku że polski system edukacji wymaga gruntownej reformy. No dobrze, ale jak do tego problemu ma się historia Andre Sterna, który nigdy nie był uczniem tradycyjnej szkoły? Nigdy nie zdawał państwowego egzaminu, całe życie mógł podążać za swoimi zainteresowaniami i poświęcać czas na to, na co aktualnie miał ochotę?

Mogłoby się wydawać, że książka napisana przez człowieka wychowanego niejako poza systemem edukacji będzie manifestem przeciwko tradycyjnemu nauczaniu. Nic bardziej mylnego, Stern nie protestuje, nie wiesza psów, nie oskarża. Stern opowiada. ...i nigdy nie chodziłem do szkoły opisuje jego codzienne życie od wczesnego dzieciństwa po dorosłość. Jego aktualne pasje, zajęcia, różnego rodzaju próby i doświadczenia (jak na przykład przekonał się, że interpunkcję jednak warto stosować w swoich tekstach). Co ciekawe, sam przyznaje, że jego rozwój miał bardzo płynny charakter – nie umie dokładnie wskazać przejścia od dzieciństwa do nastoletniości czy wejścia w dorosłość. Obcy był mu bunt nastolatka i niepewność po opuszczeniu murów szkoły:

Nie byłem trzymany pod mniej lub bardziej przezroczystym kloszem, nawet w imię „mojego dobra”. Byłem zanurzony w bezkresnym, barwnym, zaskakującym, szumiącym oceanie prawdziwego życia. W tej głębi spotkanie z innym człowiekiem, czy nawet konfrontacja z nim, nie sprowadza się do wyrwanej z kontekstu teorii, przekazywanej przez zewnętrzną, stronniczą instytucję. Jest ono raczej naturalnym, niepodważalnym elementem życia, podobnie jak napotykane osoby.

Zabierając się za lekturę wyobrażałam sobie, że książka będzie rozprawą o nauczaniu domowym, być może o przewadze tego podejścia nad tradycyjną szkołą. Tymczasem Stern nie zajmuje się polemiką. Opisuje swoje codzienne życie momentami z kronikarską dokładnością, co może nużyć, gdy nie podziela się jego zainteresowań. Jak jednak lepiej opisać codzienność dziecka żyjącego bez szkoły? Ta forma pozwala poznać kontekst jego zainteresowań – muszę przyznać że były bardzo rozległe (od metalurgii przez dziennikarstwo po grę na gitarze i lutnictwo).

Na końcu książki pojawiają się pytania i odpowiedzi, a także opisane są popularne mity na temat uczenia w domu. Andre Stern dobrze zdaje sobie sprawę jakim ewenementem było jego doświadczenie. Widać lekką irytację nad ciągłym zdumieniem którego doświadcza ze strony rozmówców. Co ciekawe, bardzo zręcznie odpowiada na pytania usiłujące ocenić jego poglądy i doświadczenia na dwubiegunowej skali. Bardzo dokładnie widać tam jego niezależne myślenie. Nie inaczej jest, gdy rozmówcy przypisują mu ortodoksyjny stosunek do edukacji:

Wciąż muszę podkreślać, że nie walczę o likwidację instytucji szkoły, i tak czy owak nie mogę zaproponować uniwersalnego rozwiązania. Wręcz przeciwnie, wierzę tylko w rozwiązania indywidualne! Ale żeby je znaleźć, trzeba dać ludziom pełny obraz sytuacji. Tylko w tym celu spisałem swoją historię

Warto wspomnieć, że Andre Stern jest synem Arno Sterna, znanego z dokumentu Alfabet, w którym  między innymi prezentuje swoją pracownię, gdzie dzieci mają przestrzeń do ekspresji za pomocą sztuki. W książce również Arno i jego żona opowiadają co motywowało ich decyzję do nieposyłania swoich dzieci do szkoły. Czekam z niecierpliwością na polskiego Sterna, który opisze swoje doświadczenia w naszych realiach. Wyobrażam sobie, że po tę książkę sięgną sympatycy edukacji alternatywnej. Ostatnio pojawia się coraz więcej tego typu pozycji w Polsce, tematyka ta jednak wciąż jest białą plamą na mapie wydawnictw o tej tematyce.

Anna Kaczmarczyk