Cieszą czytelnika polskiej prozy współczesnej wznowienia świetnych i ważnych książek, które miały swój niebagatelny udział w przebiegu procesu historycznoliterackiego, relektury kolejnych edycji tekstów, będących niegdyś ważkim literackim głosem na tematy społecznie dyskutowane. I wcale nie chodzi tu o zaangażowanie, jakie winna czy nie przyjąć literatura, lecz raczej o próbę usystematyzowania pewnego obecnego w prozie lat dziewięćdziesiątych pokoleniowego doświadczenia. Taką bez wątpienia wyjątkową pozycją wpisującą się w literacki dyskurs nad ostatnimi latami odchodzącego w przeszłość Peerelu i pierwszymi latami III RP była i jest bardzo nieepicka powieść Piotra Siemiona „Niskie Łąki”. Wydawnictwo Czarne przygotowało trzecie już wydanie (przypomnijmy – pierwodruk ukazał się nakładem W.A.B. w serii „Archipelagi” w roku 2000) tej znakomitej i gęstej prozy przynoszącej podszyty ironią namysł nad doświadczeniem bycia częścią kolektywu młodzieżowej kontrkultury tuż po zapaści spowodowanej stanem wojennym, nad traumą zarobkowej emigracji za oceanem oraz nad usiłowaniami budowania polskiego kapitalizmu tuż po upadku komunizmu.

Powieść Siemiona nie należy do książek, które poddają się łatwej lekturowej obróbce, ba – powiedziałabym nawet, iż czytelniczy opór, który ta pozycja stawia stanowi o jej sile oddziaływania na odbiorcę, ale gdy już zanurzymy się w świat przedstawiony tej narracji rozpiętej pomiędzy 1983 a 1991 rokiem, dostrzeżemy mocne powinowactwo debiutanckiej powieści Piotra Siemiona z literaturą opisującą trudne doświadczenia pokolenia „bruLionu”. Warto więc w ten świat fikcji wejść, by zeń wyczytać, że nie tak łatwo pojąć siebie oraz swoją biografię, a wolność – wartość dla tego pokolenia tak istotna – bynajmniej nie pojawia się wówczas, kiedy człowiek znajdzie się poza zasięgiem opresyjnej władzy. „Niskie Łąki” pokazują jak naiwne o niej wyobrażenia mieli Polacy dojrzewający w latach osiemdziesiątych. Poza tym, jest to jedna z tych książek, w których najmocniej wybrzmiewa generacyjne uwikłanie roczników 60 w historię, przy czym niechęć do uczestniczenia w niej była przez ówczesnych młodych gniewnych wyraźnie sygnalizowana. Proza Siemiona idealnie koresponduje z „Białym krukiem” czy podszytą groteskowym sposobem opowiadania zautobiografizowaną fikcją „Jak zostałem pisarzem…” Andrzeja Stasiuka. Obaj prozaicy po swojemu mierzą się w przywołanych tekstach z konstrukcją i opisem generacyjnego portretu swojego pokolenia, akcentując dążenia swoich bohaterów do niczym nieskrępowanej wolności, do niewikłania się w działalność polityczną i do kontestatorskiego wzorca egzystencji gdzieś na obrzeżach systemu.

Siemion w „Niskich Łąkach” zestawia z sobą i dekonstruuje trzy chyba najistotniejsze mity okresu posierpniowego, które naznaczyły pokolenie autora omawianej powieści (ur. 1961), Andrzeja Stasiuka (1960), Olgi Tokarczuk (1962), Manueli Gretkowskiej (1964) i Marcina Świetlickiego (1961). Są nimi doznanie grozy stanu wojennego, dramatyczna dla wielu w skutkach emigracja zarobkowa (prawdziwie tragiczny wątek Lidki, jednej z głównych postaci powieści) i wreszcie współudział w budowaniu kapitalizmu. Z tych kluczowych komponentów składających się na niejedną biografię Polaka urodzonego wtedy, co wspomniani powyżej literaci, autor konstruuje opowieść o trudnych doświadczeniach młodych ludzi, których dążenia bynajmniej nie były usytuowane pomiędzy skostniałą alternatywą władza-opozycja. Usiłowali akcentować swoją autonomię i brak zaangażowania w zideologizowane formy społeczno-politycznej aktywności. To życie na krańcach systemu, czy inaczej mówiąc – marginalizacja – bynajmniej nie wykluczyła ich ze współudziału w przemianach politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturowych. Tak to już w polskiej rzeczywistości jest – czy tego człowiek chce czy nie, demon pod nazwą „polityczność” wszędzie go odnajdzie.

Teraz kilka słów o strukturze powieści. Siemion podzielił „Niskie Łąki” na trzy odrębne części. Akcja pierwszej rozgrywa się we Wrocławiu tuż po odwołaniu stanu wojennego. Interesujący fabularny zabieg, jaki zastosował autor, pojawia się już na samym początku powieści i dotyczy konstrukcji jednej z głównych postaci. Jest to Inny, obcokrajowiec, którego oczami czytelnik obserwować będzie te nie do końca dające się podporządkować racjonalnej logice zdarzenia. Ów Inny to Anglik, którego poznajemy, gdy napadnięty, bez dokumentów i przemarznięty wychodzi z Odry. Funkcjonuje on w powieści jako figura bez imienia i nazwiska stykająca się z naszą alternatywną młodzieżą – Carlosem, Dyziem, Lidką i Gipsonem – bohaterami narracji. Zadurzony w Lidce Anglik pojawi się także i w drugiej części, usytuowanej już w Nowym Jorku w końcówce lat osiemdziesiątych jako student szkoły filmowej uczęszczający na seminarium o literaturze wampirycznej. Drogi Anglika i naszych bohaterów po raz kolejny i ostatni przetną się w części trzeciej, rozgrywającej się we Wrocławiu na początku ostatniej dekady XX wieku, kiedy przyjeżdża on po latach do Polski, by nakręcić dokument o postępie transformacji ustrojowej w Polsce.

„Niskie Łąki” są książką, która po pierwsze przynosi literacki portret pokolenia roczników sześćdziesiątych, po wtóre zaś stanowi świetny zarys przejścia z Peerelu do kapitalizmu, odsłaniając proces jego dzikiej ekspansji w pierwszych latach transformacji ustrojowej. Skutki tych zmian prozaicy urodzeni w latach siedemdziesiątych (Michał Witkowski, Daniel Odija, Mariusz Sieniewicz, Sławomir Shuty) będą w kolejnej dekadzie opisywać jako tak zwane transformacyjne konflikty. Mówienie tylko o tych dwóch wymiarach powieści Siemiona jest jej spłycaniem. Nie bez znaczenia pojawia się tak istotna figura Obcego. Sposób percepcji Anglika pozwala autorowi na bezstronne spojrzenie na Polaków z zewnątrz. „Niskie Łąki” to inteligentna, ironiczna narracja o tym, że jedne mity zastępowane są nowymi, to przesiąknięta goryczą opowieść o straconych złudzeniach, kresie marzeń, o pękaniu i zrywaniu więzi wewnątrzgrupowej, wreszcie o pragnieniu wolności, która paradoksalnie może być prawdziwie uskuteczniona tylko w czasie zniewolenia. To również książka
o wkraczaniu w nową, nieznaną rzeczywistość i o oczyszczeniu, którego doznają bohaterowie w czasie symbolicznej sceny kąpieli w mulistej, brudnej Odrze.

Justyna Anna Zanik