Za co można cenić Henry’ego Jamesa? Za jego specyficzny styl pisania książek? Za jego ciekawe spostrzeżenia dotyczące Amerykanów i Europejczyków, które, wbrew pozorom, pozostają aktualne? Za postaci, jakie wykreował (w moim przypadku za Henriettę Stackpole z „Portretu damy”)? Odpowiedzi mogą być bardzo różne, ale jedno pozostaje niezmienne – ten autor nadal pozostaje nietuzinkową postacią w literaturze. Widać to już w jego debiucie powieściowym, czyli „Rodericku Hudsonie”, niedawno wydanym w Polsce.

Tytułowy bohater to młody mężczyzna, student prawa, którego największą pasją jest rzeźbienie. Dzięki pomocy finansowej bogatego Rowlanda Malleta Roderick rezygnuje ze swojego „starego” życia i wyjeżdża do Rzymu, gdzie dokształca się w tej dziedzinie sztuki. Dzięki swojej pracy oraz wsparciu mentora mężczyzna zyskuje sławę, bogactwo i rozgłos w kręgu artystycznym. Wszystko zmienia się, kiedy młody Hudson zakochuje się w kobiecie, która jest dla niego nieosiągalna…

Fabuła debiutanckiej książki Henry’ego Jamesa może wywołać mnóstwo skojarzeń, m.in. z mitem Pigmaliona (bliższym jednak tego, co stworzy George Bernard Shaw w swoim dramacie) oraz z najpopularniejszym tytułem w dorobku pisarza, czyli „Portretem damy”. W pewnym sensie „Roderick Hudson” stanowił bardzo dobrą podstawę do późniejszych utworów autora „Europejczyków”, gdzie niedoświadczony bohater lub naiwna bohaterka, pod wpływem obietnic innych ludzi, ostatecznie znajduje się w nieciekawym położeniu. Przy lekturze debiutu prozatorskiego Jamesa odnosi się również wrażenie, że w tej książce pełno jest… snobizmu. Nie mam na myśli czegoś negatywnego czy obraźliwego, ale coś, co charakteryzuje wiele innych książek tego autora. Wystarczy przeczytać dialogi między postaciami (nawet w pierwszym rozdziale powieści) oraz zwrócić uwagę, jak skonstruowani są niektórzy bohaterowie. Te rozmowy oraz zachowania m.in. Malleta sprawiają, że w „Rodericku Hudsonie” zdaje się nie być osoby (bez względu na jej pochodzenie czy wykształcenie), która nie zna się doskonale na klasycznej sztuce, ludzkiej egzystencji czy też nie posiada bardzo bogatego doboru słownictwa. Jeżeli czytelnik zauważy wszystkie te szczegóły, to z jednej strony wyczuje sztuczność w powieści, ale z drugiej strony zachowa odpowiedni dystans do historii oraz doceni umiejętność pisarską Henry’ego Jamesa, który bawi się z odbiorcą i cały czas daje mu do zrozumienia, że to tylko fikcja, a wszyscy bohaterowie nie są prawdziwi. Już w „Rodericku Hudsonie” pisarz wykorzystywał rozpoznawalną w jego nastepnych ksiażkach teatralność w fabule, tak bardzo wychwalanej przez wielu znawców literatury amerykańskiej.

Wracając do pytania, jakie postawiłam na początku recenzję, to mogę z przekonaniem odpowiedzieć, że tę właśnie cechę najbardziej cenię w twórczości autora „Złotej czary” – puszczenie oka do nas, czytelników. Pamiętajmy o tym, kiedy zdecydujemy się przeczytać którąkolwiek książkę Jamesa.

Anna Wolak