Nie we wszystkich książkach należy doszukiwać się walorów literackich. Zdarza się, że w danej pozycji trudno odnaleźć interesujący styl lub porywającą narrację. Wtedy należy spojrzeć w innym kierunku, poszukać płaszczyzny, na której książka stanie się ważna, zaistnieje w wyobraźni odbiorcy i pozwoli mu na dogłębniejsze poznanie świata. „Widma z Berezwecza” Eugeniusza Łastowskiego postawiły mnie przed tym zadaniem.

Teksty zawarte w tej książce należy zaklasyfikować jako opowiadania, dla których fundamentem są wspomnienia autora. Jeżeli na tym się skoncentrujemy, to „Widma” będą w pewien sposób wartościowy. Eugeniusz Łastowski w swoich tekstach porusza problem wysiedleń, nienawiści oraz przemocy stosowanej przez Sowietów w trackie II Wojny Światowej. Opowiadania są po prostu ciekawe, ponieważ doskonale charakteryzują ten trudny okres w historii Polski. Na dodatek nie mamy do czynienia z centrum, ale z Kresami, których atmosfera jest bardzo specyficzna, a przez to napięta. Autor doskonale odnajduje się w jej meandrach, nie tonie, nie plącze się – właśnie dzięki temu „Widma…” mogą stanowić lekturę interesującą do osób zajmujących się historią. Mogą także pomóc w zbieraniu materiału do własnej książki lub artykułu. „Widma…” mogą mieć pragmatyczny wymiar, a to już jest coś, dowodów, że nie należy całkowicie skreślać tej pozycji.

Problemem jest niewielka wartość literacka. Styl autora jest – delikatnie mówiąc – nijaki. Nie był w stanie mnie porwać i gdyby nie zainteresowanie tym okresem historii, to książkę bardzo szybko bym odłożył. Na pewno wszystkie zawarte tam wspomnienia oraz opowieści są dla autora ważne, ale dla mnie fakt publikacji oznacza, że twórca ma coś ciekawego od powiedzenia zarówno pod kątem formalnym, jak i fabularnym. W obu przypadkach jest średnio. Myślę, że bez najmniejszego problemu można znaleźć pozycje, które poruszają podobną problematyką jak „Widma…”, ale są znacznie lepiej napisane. Potencjalni czytelnicy – nie sięgajcie po tę książkę, jeżeli cenicie sobie interesującą narrację. Tego w „Widmach…” nie ma. Nawet w najmniejszym stopniu.

Po przeczytaniu tej książki zastanawiam się, czy potrzebujemy tego typu publikacji. Myślę, że tak. Zawsze warto zapoznać się z inną perspektywą, skonfrontować swoje przekonania z kimś, kto opowiada historię na podstawie wspomnień. Z drugiej strony, gdyby szkic tej książki pozostał w szufladzie, to polska kultura literacka nic by nie straciła. Czym innym jest publikowanie wspomnień na użytek własny, a czym innym czynienie z nich ogólnodostępnej literatury. „Widma…” są dowodem na to, że należy się dobrze zastanowić nad taką publikacją. 

Adrian Jaworek