Opowiadania Srokowskiego przeczytałem niedawno. Przyznam, że robią ogromne wrażenie i naprawdę rzadko w wydanych wspomnieniach świadków rzezi na Kresach można odnaleźć tak bezpośrednią brutalność w opisie przebiegu tych okrutnych zbrodni. Znakomite budowanie przez Autora nastroju i przedstawienie atmosfery grozy tamtych czasów zasługuje na uznanie. Od razu jednak trzeba podkreślić, że nie jest to książka historyczna, ani wspomnienia. Stąd widoczne w treści opowiadań literackie fabularyzowanie, które nadaje całości wyjątkowy wydźwięk.

Niemniej, jak podał Autor "historie są prawdziwe...i zostały opisane tak, jak przebiegały". Można zatem zastanowić się, czy pewien historyczny rys lub wstęp opisujący szerszy kontekst ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich nie byłby tutaj uzasadniony. Czytelnik nie posiadający choćby ogólnej wiedzy historycznej o rzezi na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej, może być nieco oszołomiony lub zdezorientowany treścią książki. Treść doskonale ukazuje sprawców bestialskich mordów na Polakach i Żydach, którymi byli nacjonalistyczni członkowie UPA i sympatyzujący z nimi ukraińscy chłopi. Wydarzenia te ukazane zostały bowiem z perspektywy naocznego świadka, którego świat zamykał się w jego rodzinnej wsi. Pożyteczne byłoby jednak naświetlenie, choćby z oddali, inspiratorów tych zbrodni, którzy byli ludźmi wykształconymi i oczytanymi.

To prawda, że rzezi dokonywał zazwyczaj ów prosty, nieokrzesany lud ukraiński, ale ideolodzy OUN i nacjonalizmu integralnego nadali moralne uzasadnienie dla zabijania. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku zbrodni niemieckich popełnianych przez jednostki SS szkolone i dowodzone przez inteligentów z doktoratami filozofii czy socjologii. Zabrakło tutaj ukazania roli inteligencji ukraińskiej w tworzeniu intelektualnych i duchowych podwalin dla tej okrutnej zbrodni. Można wręcz odnieść wrażenie, że Ukraińcy mordowali, ponieważ byli niewykształconymi analfabetami, a przykłady "oświeconych" Ukraińców lub Ukrainek zwykle odnosiły się do Polaków życzliwie. Tymczasem większość dowódców UPA jak Łytwynczuk, Szuchewycz, Klaczkiwski czy Olijnyk wydających rozkazy mordowania Polaków kończyło studia wyższe we Lwowie lub W.M. Gdańsku. Zorganizowany charakter rzezi dowodzi istnienia sprawnej i przemyślanej kampanii, w której zadawanie bestialskiego cierpienia ludności polskiej należało do przemyślanego programu. Ten program padł na podatny grunt, ale za sznurki pociągali ludzie myślący i kalkulujący na zimno, a nie pijana banda chłopów z kosami.

To może drobiazg, ale warto też przypomnieć, że w zbrodniach na Polakach często brały udział kobiety, a nawet dzieci. Zachowało się całkiem sporo świadectw wyjątkowej wrogości i okrucieństwa Ukrainek wobec polskich księży lub sąsiadów. Niestety, żadna grupa społeczna nie była wolna od tej potwornej skazy. W przywoływanej przez Autora pracy Ewy Siemaszko znalazły się liczne wspomnienia ukazujące szczególną gorliwość ukraińskich chłopek i dzieci w paleniu i plądrowaniu polskich wsi, osiedli i gospodarstw. Te fakty tym bardziej narzucają nam pytanie, kto i w jaki sposób wpłynął na tak masowy odruch nienawiści do Polaków. W książce Srokowskiego trochę tego zabrakło.

Z tego powodu odnoszę wrażenie, że kilka opowiadań z tego zbioru ma charakter bardziej publicystyczny i subiektywny. Być może dlatego, że, jak słusznie podkreślił Srokowski "warto i trzeba budować mosty", warto szukać "światełka w tunelu", nielicznych pozytywnych przykładów pośród morza niewyobrażalnego okrucieństwa. Warto też pamiętać, że Polacy nie byli wolni od nienawiści i woli zemsty. To prawda. Oby jednak wola Polaków do poszukiwania dialogu doczekała się koncyliacyjnej odpowiedzi. Niestety, od czasu pierwszej publikacji "Nienawiści" tej woli po stronie ukraińskiej widać coraz mniej.

Opowiadania Srokowskiego przeczytałem niedawno. Przyznam, że robią ogromne wrażenie i naprawdę rzadko w wydanych wspomnieniach świadków rzezi na Kresach można odnaleźć tak bezpośrednią brutalność w opisie przebiegu tych okrutnych zbrodni. Znakomite budowanie przez Autora nastroju i przedstawienie atmosfery grozy tamtych czasów zasługuje na uznanie. Od razu jednak trzeba...