Od jednej z najbardziej niepowtarzalnych pisarek Ameryki otrzymaliśmy ostatnio dobrze pomyślany, psychologiczny thriller o przeciwstawnych siłach drzemiących w umyśle pewnego utalentowanego pisarza oraz o płynnej granicy pomiędzy geniuszem a szaleństwem. Może to i nie oryginalny pomysł, jednak Oates jawi się tu jako kreatorka fabuły ufundowanej – z rozmysłem – na najsłynniejszych, najbardziej rozpoznawalnych w obrębie gatunku szeroko pojętej grozy motywach. Tropy, co do źródeł autorskich inspiracji podaje nam sama Oates – już motto otwierające powieść, a pochodzące z „Ducha przekory” Poego, odsyła do tradycji literackich, z których pisarka z Lockport chętnie w swojej twórczości korzysta. „Walet Pik. Opowieść z suspensem” to zatem książka, w której łączą się różne tendencje – nurt gotycki, elementy dreszczowca i czarnej komedii. W czasie jej lektury dobrze mieć na uwadze liczne literackie konteksty, bo wówczas wiele ona zyskuje i nie sprowadza się jedynie do obcowania z wcale intrygującą historią.

Niezwykle bogata twórczość Oates obejmuje szerokie spektrum kontrowersyjnych tematów, jednak „Walet Pik” to narracja o wiele „lżejsza” niż choćby wydany w 2014 roku „Tatulo” oraz mniej skomplikowana fabularnie od „Przeklętych”, z którymi jednak łączy go przyzwoicie poprowadzona historia w stylu pop. Oto jeden z najlepiej sprzedających się autorów literatury popularnej Ameryki, 54-letni Andrew J. Rush, żartobliwie przez krytykę
i fanów określany „dżentelmeńską wersją Stephena Kinga”, bez wiedzy rodziny oraz czytelniczego świata pisuje noir-fiction pod tajemniczym i dość przerażającym pseudonimem Walet Pik. Umysłowa rozgrywka pomiędzy mrocznym alter ego i szanującym się ojcem i mężem prowadzi do zwrotów akcji, w zasadzie przewidywalnych, by w finale rozstrzygnąć pojedynek w iście hitchcockowskim stylu.

A teraz kilka słów o słabszej stronie powieści. Muszę z przykrością stwierdzić, że motyw Döppelgangera, tak obecny w historii literatury, z różnym skutkiem po wielokroć wskrzeszany, został przez Oates potraktowany trochę po macoszemu. Problem rozdwojenia jaźni aż prosi się o pogłębioną analizę psychologiczną postaci, której niestety w „Walecie Pik” zabrakło. Stąd też Andrew J. Rush to jeden z nudniejszych bohaterów wykreowanych przez Oates. Ciężko tutaj o jakiekolwiek porównania w kręgu charakterów z jej prozy, w związku
z tym i sama powieść nie przystaje do ciężaru wcześniejszej twórczości.

Jak już zaznaczyłam wcześniej, amerykańska prozaiczka postawiła w „Walecie Pik” na atrakcyjną dla czytelnika fabułę oraz intelektualną grę konwencjami gatunkowymi, do których Oates zawsze było najbliżej. Trochę tu postmodernistycznej zabawy, trochę konwencjonalnego fikcjotwórstwa. Jak już wiemy, ta znakomita pisarka w swej ostatniej fabule porusza się po orbicie rejestrów gatunkowych kojarzonych z szeroko pojętą „mroczną literaturą”. Na zasadzie aluzji bezpośredniej w tekście pojawiają się tytuły książek, z których Oates czerpie inspirację. Wymienić tu warto żelazną klasykę: „Draculę” Stokera, „Frankensteina” Shelley, „W kleszczach lęku” Jamesa czy „W ciemnym zwierciadle” Le Fanu. Znajdziemy tu także wyznaczniki kryminału, thrillera psychologicznego, klasycznego dreszczowca w stylu Edgara Allan Poego, a to wszystko autorka „Blondynki” zmyślnie połączyła z rozpoznawalnymi motywami wpisanymi w tradycję literatury grozy. Bez wątpienia na pierwszy plan wysuwa się Stevensonowski topos walki pomiędzy jasną i mroczną stroną ludzkiej osobowości. Ten ciekawie poprowadzony wątek psychomachii głównego bohatera dopełniony zostaje poprzez sztafaż wielu innych uchwytnych, nie tylko dla miłośników opowieści z dreszczykiem, rekwizytów. Oprócz tego Oates bezustannie w „Walecie Pik” puszcza oko do samego mistrza gatunku, Stephena Kinga, czyniąc z niego trzeciorzędną postać swej fikcji.

Pomimo że „Walet Pik” jest książką trochę lżejszą, nie jest to bynajmniej żadna ramotka, którą dałoby się umieścić na półce z literaturą pop. Trudno tę powieść jednoznacznie ocenić, Oates przyzwyczaiła nas bowiem do prozy silnie zanurzonej w tematyce społeczno-obyczajowo-psychologicznej, charakteryzującej się narracyjnym skomplikowaniem, mnogością prowadzonych wątków oraz rozbudowaniem charakterologicznym postaci. 

I ciężko nam te oczekiwania wobec każdej kolejnej jej fabuły zmienić. Powiedziałabym na koniec, że „Walet Pik” jest książką, od której warto zacząć lekturową przygodę z prozą jednej z najbardziej przeze mnie docenianych amerykańskich pisarek, bez wątpienia zasługującej na wyróżnienie literacką Nagrodą Nobla.

Justyna Anna Zanik