Tom piąty jest najbardziej kameralnym z pierwszych pięciu; Proust odsunął socjologię arystokracji na jeszcze dalszy plan niż w poprzednim, a na pierwszy wysunął introspekcję narratora oraz portret psychologiczny jego relacji z Albertyną (poza epizodem z Charlusem u Verdurinów cały tom poświęcony jest praktycznie tylko tym dwóm osobom). Między innymi dlatego ta część zdobyła mnie bardziej od poprzednich, dużo bardziej; po raz pierwszy zostałem wprawiony w zachwyt nie fragmentami, a całością.

Psychologia w "Uwięzionej" to coś absolutnie potężnego. Bardzo możliwe, że jeszcze w żadnej powieści nie spotkałem się z tak autentyczną i precyzyjną psychologią; zmysł obserwacji ludzkiej duszy i zdolność ujmowania jej konstrukcji oraz zachowań nie w naukowe, a piękne, poetyckie zdania, miał Proust niesamowite - bez namysłu powiem, że był pod tym względem geniuszem. Relacja głównego bohatera z Albertyną jest portretem (czy już filmem? przecież ta niezwykła płynność...) psychologicznym zakrojonym na doprawdy epicką skalę, przy czym epickość nie oznacza tu efektowności uzyskanej kosztem realizmu. Uczucie narratora jest niezwykle złożone i niejednostajne, między innymi dlatego wypada tak prawdziwie - to bardzo płynna mieszanina miłości, nienawiści, obojętności, zazdrości, czułości i obsesji (wszystkie te składowe, z zazdrością chyba na czele, dostają tu jeszcze swoje osobne przedstawienia). Proust właściwie pokonał tu samego siebie, zostawiając daleko w tyle zbudowane w podobny sposób, ale nie aż tak złożone ani autentyczne (choć wielopłaszczyznowości i realizmu wcale nie można było im odmówić!) portrety uczucia Swanna do Odety z pierwszego tomu i narratora do Gilberty z drugiego.

Jednocześnie wydaje mi się, że autor wspina się na coraz wyższe szczyty języka. Fragment z opisem wrażeń odczuwanych w trakcie słuchania septetu Vinteuila to jeden z najpiękniejszych, najbardziej poetyckich językowo momentów w całym cyklu. Ale to tylko przykład, bo imponująca jest całość. Warto też wspomnieć, że po raz pierwszy mamy tu z do czynienia z czymś fabularnie ekscytującym. Wątek wyrzucania Charlusa i psychologiczne pojedynki narratora z Albertyną na kłamstwa i prowokacje śledzi się z zaangażowaniem, są to po prostu dość wartkie fragmenty (rzadka przypadłość w tym cyklu), co wprowadza trochę ożywienia do tej wciąż odrobinę za spokojnej lektury.

I choć daleko tu jeszcze dość do mojej ulubionej literatury, to już dla samej "Uwięzionej" nie wyobrażam sobie, by "W poszukiwaniu straconego czasu" nie określić powieścią, którą przeczytać trzeba.

8.5/10

Tom piąty jest najbardziej kameralnym z pierwszych pięciu; Proust odsunął socjologię arystokracji na jeszcze dalszy plan niż w poprzednim, a na pierwszy wysunął introspekcję narratora oraz portret psychologiczny jego relacji z Albertyną (poza epizodem z Charlusem u Verdurinów cały tom poświęcony jest praktycznie tylko tym dwóm osobom). Między innymi dlatego ta część zdobyła...