Czytałem w wydaniu Biblioteki Narodowej. Poprzedzające powieść opracowanie krytyczne dowodzi, jak rozległą i skomplikowaną warstwę problemową zdołał pomieścić w powieści Dostojewski. Zapewne. Warstwa fabularna przywodzi mi jednak na myśl wydumaną telenowelę. Albo bowiem archetypowość, albo wiarygodność psychologiczna. „Bracia Karamazow” wyraźnie ciążą ku tej pierwszej opcji, przez co są może – jak wielokrotnie zapewnia w liczącym 130 stron wstępie Józef Smaga – pod pewnymi względami największą powieścią w literaturze światowej, ale czytelnikowi ciężko się z nimi identyfikować. Przynajmniej mnie było ciężko, skoro każdy z bohaterów ma w sobie w dowolnym momencie więcej namiętności, niż ja będę miał kiedykolwiek. Nawet biorąc pod uwagę, że Rosja to w końcu Rosja, a ze mnie jest jednak zimna ryba, proporcje wciąż wydają się groteskowo przerysowane.
Czytając „Braci” pod kątem psychologicznym, trzeba by dojść do wniosku, że człowiek cały składa się z miotania czy, jaki to termin pada często w powieści, z szarpaniny. To ewidentne dziedzictwo romantyzmu wydaje mi się nie mniej od niego samego naiwne, mimo iż Dostojewski usilnie stara się przydać mu głębi.
Przeszkadza też w lekturze wrażenie, iż choć autor świetnie się sprawdza w diagnozowaniu wielkich problemów, to recepty na nie daje jednak cokolwiek ciasne.
Problem stanowi zresztą sama poetyka chrześcijańska, mocno sparabolizowana. Zazwyczaj paraboliczność tę celowo ignorują przeciwnicy doktryny, pragnąc ją obśmiać; niekiedy jednak i jej zwolennikom zdarza się zagalopować i wykazać dosłownym rozumieniem prowadzącym wprost do śmieszności. Są tu takie ustępy.
A i dosłownych bądź sparafrazowanych zapożyczeń z cudzych tekstów jest w powieści na mój gust zbyt wiele. Przodują oczywiście Ewangelie, choć i wspomniani romantycy otrzymują swoją dawkę hołdów. Niektóre z tych wtrąceń wkomponowane są w tekst w sposób dobrze przemyślany, inne sprawiają jednak wrażenie upchniętych na siłę.
I byłbym nawet ocenił „Braci” niżej, gdyby nie humor. Bo w tym przerysowaniu postaci tkwi zarazem ich siła komiczna. Dostojewski ucieka się do niej rzadko, może za rzadko, ale zawsze celnie.

Czytałem w wydaniu Biblioteki Narodowej. Poprzedzające powieść opracowanie krytyczne dowodzi, jak rozległą i skomplikowaną warstwę problemową zdołał pomieścić w powieści Dostojewski. Zapewne. Warstwa fabularna przywodzi mi jednak na myśl wydumaną telenowelę. Albo bowiem archetypowość, albo wiarygodność psychologiczna. „Bracia Karamazow” wyraźnie ciążą ku tej pierwszej...