„Księga szeptów” zaczyna się niewinnie. Autor barwnie opisuje klimatyczną uliczkę w rumuńskiej miejscowości Fokszany. Mieszkają tam Ormianie, który dużą wagę przywiązują do narodowych i rodzinnych tradycji oraz do opowieści snutych przy mocnej kawie. Wydaje się, że jest sielsko, domowo, przytulnie. Wydaje się, że opowieści, które zaraz popłyną, wprowadzą czytelnika w piękny świat pielęgnowanej przeszłości.
Zgadza się to tylko częściowo, gdyż faktycznie pojawia się przeszłość, jednak z pięknem nie ma ona nic wspólnego. Zamiast tego z kart powieści wyłania się niewyobrażalna przemoc, bestialstwo, nienawiść, ludobójstwo…

Przez pryzmat historii własnej rodziny Varujan Vosganian opisuje z porażającą szczegółowością dzieje Ormian, skupiając się na dwudziestowiecznych pogromach, z zimną krwią zaplanowanych przez tureckie władze. Autor cofa się jednak również w czasie, sięgając po dziewiętnastowieczne rzezie dokonywane przez Kurdów w podbitej Armenii Zachodniej, przy nieskrywanym przyzwoleniu, a nawet zachęcie sułtana.
Temat wyniszczających deportacji i szczegółowo opracowanych eksterminacji przewija się przez całą powieść. Wstrząsające są opisy cierpień ludzi skazanych na śmierć tylko dlatego, że uznano ich za „niepotrzebnych, niepożądanych i zawadzających”. Od razu nasuwa się skojarzenie z Holokaustem. Od razu też pojawia się pytanie o powszechną znajomość tematu w Europie, także w Polsce. Ludobójstwo dokonane na Ormianach na oczach świata jest traktowane marginalnie w szkolnych podręcznikach i często pomijane przez nauczycieli. Dlaczego tak się dzieje? Dla mnie to wciąż niezrozumiałe, lekceważące podejście do historii powszechnej, która przecież zawsze jest ściśle powiązana z historią Polski.

„Księgę szeptów” czyta się ze ściśniętym sercem i z ogromnymi emocjami. Nie wyobrażam sobie, by można przejść obok tej powieści obojętnie. Na mnie zrobiła ona ogromne, porażające wrażenie, tak silne, że nieraz musiałam zrobić sobie przerwę w lekturze, gdyż opisywany ogrom cierpień po prostu mnie przytłaczał.
Podczas czytania wciąż towarzyszyło mi stwierdzenie Marka Edelmana, unieśmiertelnione przez Hannę Krall na kartach literackiego reportażu „Zdążyć przed Panem Bogiem” – „Myślę, że jeden spalony chłopak robi większe wrażenie niż czterysta tysięcy, a czterysta tysięcy większe niż sześć milionów”. I jeszcze jedno zdanie: „Przecież nie piszemy historii. Piszemy o pamiętaniu”.
Ujęta przez autora w formę księgi opowieść jest właśnie pisaniem o pamiętaniu – przywoływaniem i utrwalaniem opowieści tych, którzy przeżyli, którzy nawet po wielu, wielu latach nie są w stanie otrząsnąć się z tego, co widzieli i czego doświadczyli.
Każda historia, każdy dramat mają tu ludzki wymiar. Poznajemy matki patrzące bezradnie na głodową śmierć swoich dzieci, mężów, którzy byli świadkami gwałcenia, torturowania i mordowania żon, matek, córek… Trzeba wielkich umiejętności, by pisać o tym w sposób realistyczny, a jednocześnie z pewnym dystansem, który jeszcze bardziej porusza czytelnika.

Na uwagę na pewno zasługują także forma i styl „Księgi szeptów”. Bardzo trafny w tym kontekście jest tytuł, który kojarzy się ze znaczącą książką, ważną nie tylko dla autora i jemu współczesnych, lecz dla całych pokoleń. A szepty? To opowieści, które – mimo że przywoływane w sposób cichutki – tak naprawdę krzyczą wprost do ucha odbiorcy. To również historie opowiadane szeptem z szacunku dla pomordowanych, zbyt bolesne i niebezpieczne, by mówić o nich pełnym głosem.
Mimo iż powieść Vosganiana skupia się na okrucieństwie, jest w niej także miejsce na miłość, przyjaźń, wierność, poświęcenie i oddanie, które są dowodami na zachowanie choćby cząstki człowieczeństwa w świecie będącym piekłem na ziemi.
Zwracający uwagę jest styl, w którym proste, niemal ascetyczne opisy sąsiadują z lirycznymi fragmentami.

Polecam wszystkim, którzy lubią mierzyć się z wymagającą literaturą i cenią sztukę kunsztownych opowieści, w których nie ma miejsca na banały i tanie chwyty.

„Księga szeptów” zaczyna się niewinnie. Autor barwnie opisuje klimatyczną uliczkę w rumuńskiej miejscowości Fokszany. Mieszkają tam Ormianie, który dużą wagę przywiązują do narodowych i rodzinnych tradycji oraz do opowieści snutych przy mocnej kawie. Wydaje się, że jest sielsko, domowo, przytulnie. Wydaje się, że opowieści, które zaraz popłyną, wprowadzą czytelnika w piękny...