„Podręcznik do ludzi” jest czwartą książką Manueli Gretkowskiej, wydaną w 1996 roku, kiedy to zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy jej prozy zdążyli już solidnie okopać się na zajmowanych pozycjach. Nie sądzę, aby taki stan rzeczy autorce „Podręcznika” szczególnie przeszkadzał – zarówno wtedy, jak i obecnie. Już na początku lektury zostaje zaserwowana czytelnikowi niespodzianka w postaci kilkudziesięciu rysunków. Wynika z nich, że wszechstronnie uzdolniona scenarzystka „Szamanki” bardzo poważnie potraktowała swoją rolę dyżurnej skandalistki. Niestety, groteskowo – turpistyczny erotyzm tych rysunków i ich cokolwiek koszarowy humor, choć potwierdzają reputację autorki, to jednak w takiej dawce są dość nużące.

Ale rysunki to tylko przedsmak dania głównego, które okazuje się równie przewidywalne w ogólnym zarysie, co zaskakujące w szczegółach. Początkowo narracja jest raczej zdyscyplinowana, realistyczna, a pojawiający się motyw dziewczęcej bohaterki i jej niezbyt szczęśliwego dzieciństwa aż nazbyt wyraźnie przypomina co najmniej kilka powieści o podobnej tematyce. Jednak Gretkowskiej bohaterka szybko dorośleje i upodabnia się do samej autorki. A podobieństwo to bynajmniej nie polega na jakichś tam subtelnych aluzjach. Jest wręcz przeciwnie. I tak na stronie 36 czytamy: "W Krakowie tłum facetów zwabiony do Krzysztofa przyjazdem takiej z Paryża, co pisze o seksie. Opowiadają o spermie, chcą zaprosić do łóżka". Tak zgrabnie połączone wątki autobiograficzne i satyryczne pojawiają się jeszcze w „Podręczniku” kilkakrotnie, a nie jest to wcale jedyny pomysł autorki na zaskoczenie czytelnika.

Zresztą, na samym zaskakiwaniu nie kończą się ambicje Gretkowskiej. Wygląda na to, że co najmniej równie ważne jest dla niej udowodnienie: primo - własnej erudycji, secundo - rangi artystycznej i intelektualnej swej prozy, co zwłaszcza po wspomnianym (porno?)graficznym wstępie jest zadaniem z pewnością niełatwym. Wszystkie te cele realizowane są jednocześnie, chociaż z niejednakowym skutkiem. Tak więc erudycyjny charakter mają przede wszystkim stricte eseistyczne dygresje, które w najlepszych fragmentach przypominają interdyscyplinarne rozważania Stanisława Lema. Gretkowska w niebanalny sposób interpretuje np. funkcjonowanie mózgu, centralnego układu nerwowego. ascezę, LSD, kabałę... zbyt wiele tego, by dalej wymieniać. W tej sytuacji czytelnik jest wręcz zmuszony do podziwu. A gdyby stawiał jeszcze jakiś opór, zostanie przygwożdżony całą kolekcją cytatów: Huxley, Baudelaire, Munch, Goethe, błogosławiony Henryk Suzo, Julia Kristeva, kogóż tu nie ma! Do tego wiele nazwisk jest jedynie wzmiankowanych, czasem w formie wyliczanki, np.: "Kant, Kartezjusz czy Husserl". Już samo pomieszczenie tego wszystkiego na stu kilkudziesięciu stronach "Podręcznika" to niemała sztuka. A przecież największe atrakcje dopiero przed nami.

Jedną z nich zwiastuje na stronie 70 reprodukcja obrazu Dawida „Śmierć Marata”. Gretkowska nie tylko wnikliwie analizuje ten obraz, ale stawia też śmiałe hipotezy dotyczące okoliczności zgładzenia "ojca republiki". Wykazuje przy tym inwencję godną jeśli nie Jacquesa Le Gofa, to co najmniej mistrza historycznego kryminału, Waldemara Łysiaka. Równie pomysłowa jest też ta część „Podręcznika”, w której autorka zajmuje się „Rękopisem znalezionym w Saragossie” Jana Potockiego. Wystarczy powiedzieć, że pojawiają się tu pytania w rodzaju "Czy Potocki był wampirem?". Mamy także okazję poznać ciąg dalszy „Rękopisu”, gdzie m.in. niejaka seniora Consuela zostaje uratowana przed niechybnym runięciem w przepaść, swe ocalenie zawdzięczając pewnemu andaluzyjskiemu szlachcicowi, któremu rolę wybawcy umożliwiła iście gargantuiczna erekcja. Najbardziej jednak przypadł mi do gustu rozdział poświęcony Marii Shelley i jej Frankensteinowi. Gretkowska stała się tu brawurową animatorką Monstrum, które m.in. nawiązuje znajomość z samym Juliuszem Słowackim, a także (dlaczegóż by nie) z Kordianem. Wzajemna korespondencja wyżej wymienionych to bez wątpienia tour de force autorki i, jak sądzę, wystarczające uzasadnienie lektury „Podręcznika”. A że w jednakowym stopniu ścierają się w tej książce wpływy zarówno dzieł Kopalińskiego, jak i Kosińskiego? Cóż, czytelników chroni to przed nudą, a samą Gretkowską - przed brakiem czytelników.

„Podręcznik do ludzi” jest czwartą książką Manueli Gretkowskiej, wydaną w 1996 roku, kiedy to zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy jej prozy zdążyli już solidnie okopać się na zajmowanych pozycjach. Nie sądzę, aby taki stan rzeczy autorce „Podręcznika” szczególnie przeszkadzał – zarówno wtedy, jak i obecnie. Już na początku lektury zostaje zaserwowana czytelnikowi...