Jego habitatem pociąg. Znakiem rozpoznawczym zaś: cięty język, zmysł obserwacji, dystans do samego siebie i otoczenia, gloryfikowanie szczegółów i trudów podróży. Paul Theroux, bo o nim mowa, w drugiej połowie lat 80. rusza w podróż przez Chiny. Ze wschodu na zachód. Z północy na południe. Swoją podróż rozpoczyna w Anglii wraz z zorganizowaną, międzynarodową grupą turystów, przed członkami której ukrywa swoja tożsamość „znanego pisarza i podróżnika” (Byłem Paul, byłem bezrobotny i byłem wymijający, bo – jako rzecze Baudelaire – „prawdziwi wędrowcy jadą od niechcenia.”).  A następnie przez Warszawę i Moskwę w końcu dociera do Chin, gdzie już samotnie kontynuuje wojaże. Jego roczna wyprawa pozwala mu zwiedzić zarówno wielkie, tłoczne miasta i miejsca atrakcyjnie turystycznie, takie jak: Xi’an, Pekin, Szanghaj, ale też słabo zamieszkałe i jeszcze nie zdetronizowane przez milionową turystyczną brać góry Tybetu. I jak zwykle podróżuje pociągiem (gdy w końcu przesiada się do auta, kończy się to katastrofą). Jednak należy pamiętać, że chińska kolej to specyficzny mikroświat, gdzie ludzie kochają się, kłócą, jedzą i plują. Gdzie okna są nieszczelne, jedzenie podłe a obsługa nieuprzejma i przepracowana (patrz: Polska roku 2015!). I że nigdy, ale to nigdy nie zdarza się pusty przedział. Paul Threoux czyje się jednak w tym warunkach znakomicie i zanurza się w chińskim świecie po sam czubek głowy. A im trudniej, tym lepiej. Frenetyczny nastrój nie opuszcza pisarza na krok.

Ale zanim Theroux dotrze do Chin, najpierw zwiedza Polskę. Wyśmienite i pyszne są kawałki o Polsce lat 80.

Z okna pociągu Polska wydawała się krajem umierającym. Wyjałowione pola, sypiące się bloki mieszkalne, dziurawe drogi i wielkie, brudne fabryki. Ten kraj zdawał się gonić resztkami sił - widomie się trząsł - ale zamieszkiwali go najwrażliwsi i najuprzejmiejsi ludzie, jakich kiedykolwiek spotkałem, na wskroś delikatni i cywilizowani, co pewnie było powodem, że stale ich najeżdżano i okupowana.[1]

***

Theroux trafia do Chin w momencie, gdy do głosu dochodzą krytycy Mao Zedonga i „rewolucji kulturalnej”. W Kraju Środka następuje czas stopniowego otwarcia się na świat i tym samym czas ekonomicznej oraz turystycznej prosperity. Mimo że gołym okiem widać zmiany (zachodnia muzyka, barwne ubrania etc.), to i tak swobodna podróż Theroux przez Chiny nie jest możliwa. Otrzymuje więc przewodnika, pana Fanga, który nieznośnie depta mu po piętach i nie odstępuje na krok. Dla Theroux jednak Chiny, mimo licznych niedogodności, stanowią nieprzebrane morze kulturowych i osobowościowych odkryć. I choć pisarz, znany jest ze swojego ciętego języka i skłonności do psioczenia (które zresztą w jego wykonaniu brzmią jednak jak pieśń pochwalna), tym razem, do samego końca wyprawy,  wykazuje się niebywałym entuzjazmem i  niespożytą energią.

„Jechałem Żelaznym Kogutem” to wspaniały festiwal smaku, zapachu i chińskiej kultury. Wielką siłą tej opowieści, jak zwykle zresztą, jest szczerość Theroux. Pisarz krytykuje, nadinterpretuje, nie boi się wyrażać własnych emocji i opinii. Za nic ma, często zgubną, nadużywaną i źle rozumianą, poprawność polityczną. Często też się myli. Ale w tym tkwi właśnie siła tej historii, to jest właśnie clue tej książki, która należy, bez wątpienia!, do najlepszych w dorobku amerykańskiego autora.