Niedawno ukazało się wznowienie powieści „Oskar i Lucynda”- najsłynniejszego dzieła australijskiego mistrza prozy Petera Careya. Nowe wydanie książki (pierwszy przekład polski opublikowano w 2000 roku), daje możliwość poznania twórczości pisarza, której to dzieło jest flagowym przykładem, przez kolejne pokolenie czytelników. Najważniejsza książka Petera Careya – dwukrotnego laureata nagrody Bookera i najczęściej wskazywanego australijskiego kandydata do Literackiej Nagrody Nobla – porusza bowiem całe spektrum tematów: od wpływu kolonializmu na życie społeczne kraju, przez los jednostki i determinujące go czynników, po rolę wiary, przypadku i instynktów w życiu człowieka.

Tytułowi bohaterowie, Oskar Hopkins i Lucynda Leplastrier – dwoje dziwaków, outsiderów i nosicieli traumy z dzieciństwa – wystawiają cierpliwość społeczną wciąż na nowe próby. Otoczenie ma z nimi kłopot – z jednej strony stanowią okazy cech poważanych w towarzystwie (stan duchowny mężczyzny i odziedziczony majątek kobiety), ale z drugiej ujawniają zachowania a nawet elementy tożsamości społecznie dyskwalifikujące (choroba morska Oskara, płeć Lucyny), na dodatek ośmielają się jeszcze ulegać pasjom i obsesjom (hazard). Otaczający ich ludzie ćwiczą się zatem w trudnej sztuce okazywania im niechęci i odrzucenia w sposób zawoalowany, początkowo za pomocą mimiki i postawy, drobnych uszczypliwości słownych, małych poleceń ośmieszających ich wykonawcę, niezauważalnych przemilczeń lub braku uwagi, pomijania i zbywania aż wreszcie zaczynają posuwać się do coraz bardziej jawnej przemocy w różnych jej formach.

Pastor i dziedziczka spotykają się na statku płynącym do z Anglii do Nowej Południowej Walii, gdzie chcą szukać lepszego życia i spełnienia. Łączy ich samotność, alienacja w tłumie ludzi, oryginalność oraz nałóg – gra w karty. Od tego czasu stają się dziwnymi przyjaciółmi i partnerami. Ich skomplikowana relacja opiera się na obecności, rozmowach oraz trudnościach w naginaniu się do zachowań konformistycznych w sytuacjach społecznych. Bohaterowie, owładnięci pasją życia, którego przejawami jest oddawanie się nałogowi hazardu oraz zamiłowanie do piękna w formie fascynacji szkłem, zostają przeciwstawieni postaciom będącym przedstawicielami mieszczaństwa i przemysłu. Łączy ich także miłość, która – wbrew wiktoriańskim zasadom umiaru i powściągliwości - przenika ich do głębi, stanowi najważniejszą motywację życiową, ale – o ironio!, jak przystało na ludzi epoki wiktoriańskiej - pozostaje niewypowiedziana i niespełniona. Jej ostatecznym kontrapunktem jest tragiczny efekt podjętego przez nich zakładu dotyczącego transportu szklanego kościoła przez australijski busz do odległego miejsca pobytu pastora Basseta. Zadanie przewiezienie wyrafinowanego kościoła przez wielki fragment kontynentu było efektem niedomówień między przyjaciółmi, przerostu ambicji Lucyny, naiwności i braku wyobraźni obojga, a jego tragiczne zakończenie miało wymiar nie tylko osobisty (oboje stracili nie tylko swoje pozycje społeczne, ale także coś znacznie bardziej istotnego), ale także społeczny. Przesłanie książki przywodzi nas do konkluzji, że w przypadku nieprzystających do otoczenia wrażliwców, nawet wyposażenie ich w atuty władzy czy pozycji nie gwarantuje szczęśliwego dalszego ciągu historii ich życia, a nawet – mimo alienacji – może spowodować dramat wielu innych ludzi, zwłaszcza gdy zaangażują się ich działania osoby bezwzględne.

Powieść stanowi skarbnicę ważkich tematów społecznych i obyczajowych – można tu znaleźć studium samotności, przemocy, konwenansów, fanatyzmu z twarzą naukową czy doktrynalną, wreszcie doskonały opis rodzinnego i społecznego kontekstu rozwoju człowieka jako jednostki w czasach wiktoriańskich. Bohaterowie nie pociągają nas swą sympatycznością (w istocie ich dziwactwa wywołują w nas w najlepszym wypadku lekki dystans), ale wzbudzają nasze współczucie i brak zgody na to, co ich spotyka. Z punktu widzenia dzisiejszego czytelnika ciekawe jest to, jak bardzo wydają się nam oni być charakterystyczni dla swoich czasów będąc w istocie przez przedstawicieli tego samego okresu historii odrzucani jako nieadekwatni.

Wielość wątków i oryginalna fabuła książki „Oskar i Lucyna” zwróciła uwagę filmowców – w roku 1999 powstał film o tym samym tytule w reżyserii z Cate Blanchett i Ralphem Fiennesem w rolach tytułowych.

Carey bezlitośnie piętnuje poczucie wyższości kolonizatorów wobec podbijanych narodów, boleśnie konfrontuje nas z naszymi przekonaniami o wyższości cywilizacyjnej, edukacyjnej i molarnej wobec rdzennej ludności Australii. Opisuje barbarzyństwo zdobywców, którzy szerząc wyrafinowaną kulturę i chrześcijańską moralność, swoim zachowaniem i postawą wobec innych jawnie przeczą wyznawanym treściom i wartościom. Szkło, jeden z ważniejszych wątków powieści, stanowić może symbol izolacji od świata (oglądania go zza szyby), kruchości ludzkiego życia i zmieniającego się (w czasach rewolucji przemysłowej) świata, ale także ironiczny komentarz do przejrzystości intencji dobroczyńców ludzkości czy ludzi głoszących wielkie hasła postępu i walki z dzikością i ciemnotą.

Jowita Marzec