A ja mam pretensje! Od momentu, gdy przeczytałam ostatnie zdanie „Jaśnie Pana” Jaume Cabré, mam pretensje. Nie wiem ciągle do kogo, ale jednak mam. Przeczytałam „Wyznaję”, przeczytałam „Głosy Pamano” i przeczytałam „Jaśnie Pana”. Dlaczego w tej kolejności!?

Zachęcona „Jaśnie Panem” mogłabym teraz z czytelniczą zachłannością szukać następnych powieści Cabré, a zachwycona jego metodą budowania świata powieściowego i prowadzenia narracji rozkwitać z nim z powieści na powieść. A tak? Czuję niedosyt czytelniczy tak duży, jakiego nie doznałam już dawno. „Jaśnie Pana” przeczytałam wyjątkowo na czytniku, nie sprawdzając dokładnie, ile ma stron. Kiedy dotarłam do tej, która okazała się ostatnią, jęknęłam rozpaczliwie: już? Wiedziałam, oczywiście, że to powieść mniej obszerna niż pozostałe, że wcześniejsza, jedna z pierwszych autora, ale i tak - naiwnie jak świeżutki czytelnik - poczułam się oszukana: to nie może być wszystko! Dziś, gdy piszę recenzję, myślę sobie, że taka reakcja dobrze świadczy i o powieści, i o autorze. Chwyta on czytelnika, przytrzymuje, a potem ten już sam nie chce odejść.

Tytułowy Jaśnie Pan to Rafel Massó i Pujades, nobliwy, acz nie najmłodszy już, cywilny prezes Trybunału Królewskiego w XVIII-wiecznej Barcelonie. O, lubi on swoje stanowisko, a jeszcze bardziej lubi tę aurę, którą wokół siebie wytwarza, czując podziw i nienawiść tych, którzy chętnie skoczyliby mu do gardła i wydarli pozycję, jaką zajmuje. Tych, którzy - niemal się dławiąc - mówią: jaśnie panie. Rafel Massó bowiem jaśnie panem nie jest, nie urodził się tak wysoko, ale przecież wszystko sobie można wypracować, prawda? Spotykamy go w momencie, gdy nieźle mu się wiedzie. Szczęśliwy nie jest, ale, bądźmy szczerzy, przecież da się to jakoś zrekompensować władzą i majątkiem. Jest dobrze, bo i doῆa Marianna, jego żona, niczego specjalnie od niego nie chce, zajęta swoim - arcyciekawym - nazwijmy to - projektem na życie. Szczęśliwy don Rafel nie jest, w gwiazdy zanadto często spogląda (Cabré wymyślił nawet specjalnie dla niego „Traktat o podstawach obserwacji niebieskich” Jacinta Dalmasesa), o ślicznej Gaietanie marzy, niejaką Elvirę z wyrzutem wewnętrznym wspomina. Jeden mały błąd zburzył jego spokój wewnętrzny, a właściwie przecież nawet to nie jego wina była! Do tego doszedł pech! Bo że też ludzie muszą mieć sumienie! I jedziemy w dół! Nie zdradzę ani słowa więcej z historii don Rafela, nic ponad to, co na stronie Wydawnictwa Marginesy: to powieść o upadku ze szczytów władzy na dno zniesławienia. To jest nawet przewidywalne w pewnym sensie, bo przecież niedobrze, gdy zdeprawowana władza nie dostanie bolesnego kopniaka od losu (moralizuję, wiem, ale to cyniczna asekuracja jest, bo nawet trochę szkoda mi było bohatera). Za to niekoniecznie przewidywalne musi być to, jak do tego dojdzie. A tu Cabré wymyślił sposób ciekawy. Kryminalny. Podejdzie Sędziego od strony, której by się on chyba nie spodziewał.

Co za kryminał? Zamordowano śpiewaczkę. Słowika z Orlenu w drodze na dwór królewski. Wszystkim więc będzie zależało, by sprawca się znalazł i to natychmiast. Strata dla kultury duża jest, choć śpiewaczka bez wątpienia wzorem cnót nie była. A i lojalność królowi okazać można przy okazji niewątpliwie. A gdy morderca (?) się znajdzie, szanse jego, co tu kryć, równe zeru. Tak niewątpliwie sądzą władze. A czytelnik? Załóżcie się ze znajomymi w trakcie lektury, gdzieś w okolicach 70 strony, czy skażą winowajcę (?). Taki eksperyment. Badanie społeczne pod tytułem: czy wierzysz w sprawiedliwość?

To oczywiście nie wszystko, choć niewątpliwie powieść jest przede wszystkim studium postaci Rafela Massó. Sam autor wspominał, że dla niego wyciął zupełnie z pierwotnego pomysłu powieści postać XX-wiecznego sędziego o tym samym nazwisku, gdy ten odsłonił w trakcie budowania historii portret przodka. Tym samym mamy powieść odmienną od tych późniejszych, nie ma mieszania się w niej perspektyw czasowych. Cabré skupia się wyłącznie na libertyńskich czasach tuż przedromantycznych, z pobrzmiewającymi echem hasłami rewolucji francuskiej. A w tle powoli przebija się muzyka nie bardzo jeszcze znanego Ludwika van Beethovena.

Czasy to ciekawe, wyzwolone obyczajowo. Wszak wyższe sfery przecież nie kochają... własnych małżonków na pewno. Spotkania towarzyskie i bankiety mają nader ciekawy wydźwięk. A przy tym - dla kontrastu wrażliwość młodych artystów i dewocja dam. A także miłosierdzie, które każe im odwiedzać litościwie skazańców. A może dla perwersyjnej przyjemności, kto wie?

Satysfakcjonującej lektury życzę, bo warto sięgnąć po „Jaśnie Pana". Tym bardziej, że tę powieść również tłumaczyła Anna Sawicka, iberystka, pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego, także kilkuletni pracownik Uniwersytetu Barcelońskiego. Świetnie potrafi swą sprawnością translatorską i wyczuciem... wulgaryzmów zareklamować zdolności narracyjne Cabré i jego umiejętność zbudowania klimatu XVIII-wiecznej Barcelony. Ponadto tłumaczka, jak zawsze, zadbała o to, by nakreślić mniej zorientowanemu czytelnikowi tło polityczno-społeczne, na jakim rozgrywają się wydarzenia. To ważne, by móc w pełni dostrzec wszystkie rozgrywki, jakie toczą się w świecie prawa i bezprawia hiszpańskiej arystokracji. Czy tylko wtedy?

Polecam

Justyna Radomińska