„Alicja” Lewisa Carrolla jest tak bardzo obecna w (pop)kulturze, że chyba nikomu nie trzeba jej specjalnie przedstawiać. Unieśmiertelnił ją na ilustracjach John Tenniel i od tej pory motywy z jego ilustracji zdobią wszystko, począwszy od kubeczków i koszulek, a na exlibrisach skończywszy. Jeśli jakimś cudem ostał się jeszcze ktoś, kto charakterystycznych ilustracji nie zna, przygodę z Lewisem Carrollem powinien zacząć od klasyki a potem sięgać po kolejne, nie mniej udane wersje. Jak ta właśnie, autorstwa Franciszki Themerson, która mogła w ogóle nie ujrzeć światła dziennego!

Carroll miał cudownie rozbuchaną wyobraźnię. Charakterystyczna kreska Franciszki Themerson świetnie wpisuje się w purnonsens Carrola. Naiwna, po trosze dziecięca, prosta i rozedrgana. Nie ma w postaciach tej przyciężkiej melancholii, bogatej ornamentyki oryginału, jest za to lekkość i radość tworzenia. Charakterystyczne postacie brykają również na okładce (przypominają ludowy wzór, tylko czerń tła i biel konturów) oraz na wyklejce. Alicja zawsze jest czarno-biała i mocno osadzona w rzeczywistości. Ta trójwymiarowość jeszcze bardziej podkreśla jej odrębność i związek z rzeczywistością, natomiast postacie spotkane po drugiej stronie lustra są płaskie. Jednowymiarowi kolorowi bohaterowie są odbiciem w lustrze wyobraźni, stworzeniami ze świata, w którym żelazne prawa logiki nie mają racji bytu.

Franciszka Themerson, autorka ilustracji do niniejszej książki, również korzysta z klasyki, zręcznie wplatając wiktoriańską postać dziewczynki we własne wyobrażenia o świecie po drugiej stronie lustra. Nie wątpię, że był to zabieg celowy, ale też nie da się całkowicie uciec od tego, co na długie lata zdominowało nasze wyobrażenie o świecie Carrolla. Oczywiście Alicja Franciszki nie jest wierną kopią, raczej wariacją na temat. Wąska gama barwna (czerwień, błękit i gdzieniegdzie czerń) to coś zupełnie odmiennego od dotychczas opublikowanych ilustracji do opowieści Carrolla.

Autorka zakończyła przygotowywanie ilustracji w 1946 roku, ale wskutek różnych komplikacji i nieprzewidzianych zdarzeń nie udawało się ich wydać drukiem. Lata mijały a małe arcydzieła pokrywały się kurzem i nic nie wskazywało na to, że w końcu cokolwiek się w tej kwestii zmieni. Po wielu perturbacjach (i latach) pierwsze wydanie „Alicji…” ukazuje się w roku 2001 roku w Anglii. Szkoda, że tak późno, ale przecież lepiej późno, niż wcale…

To wysmakowane, bibliofilskie wydanie pierwszy raz ukazuje się na polskim rynku czytelniczym, racząc wielbicieli Alicji genialnymi ilustracjami Franciszki Themerson. Wydanie to przemyślane, solidnie wydane i edytorsko dopracowane. Podoba mi się czerń twardej oprawy, która aż się prosi zastosowanie jakiegoś ciekawego zabiegu (te właśnie ustawione rzędami postacie). Zabawa kolorami (czcionka, numeracja stron) przypomina mi stare wydanie „Niekończącej się historii” Michaela Ende. Z przedmowy zaś dowiecie się, dlaczego Alicja może być alter ego autorki i jaki bagaż doświadczeń dźwiga… Uczta literacko – malarska w nowej/nienowej, smakowitej wersji podsyca wyobraźnię: mnie na przykład rysunki autorki kojarzą się z Picassem. Z przyjemnością zaglądam na drugą stronę lustra i pewnie nieraz tam zajrzę, bo solidne szyte wydanie z pewnością powstało z myślą o wielokrotnym czytaniu. 

Magdalena Świtała