Gender - jedno z najbardziej popularnych pojęć współczesnego życia społecznego. Odmieniane przez wszystkie możliwe przypadki. Demonizowane jako przyczyna dekonstrukcji życia społecznego w Polsce. Jako zagrożenie dla polskiej religijności. Oskarżane o to, że tworzy ideologię równą niemal totalitarnej. Świetnie się nadaje, by straszyć nim niewinne dziatki. Jeśli ktoś znajdzie w sobie odwagę, by prostować ścieżki przerażenia, lęków i uprzedzeń, niech sięgnie po „Encyklopedię gender” wydaną przez Wydawnictwo Czarna Owca (sic!) pod koniec ubiegłego roku.

Zaczęłam tę recenzję jakoś tak populistycznie, a wydane opracowanie w ogóle na takowy początek nie zasługuje.

„Encyklopedia gender. Płeć w kulturze” to rzetelne opracowanie zespołu badaczek i badaczy polskiego środowiska naukowego i osób związanych z ruchami feministycznymi, skupionych w Interdyscyplinarnym Zespole Badań Literatura i Gender przy Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Trzon redakcji stanowili Monika Rudaś-Grodzka, Katarzyna Nadana-Sokołowska, Agnieszka Mrozik, Kazimiera Szczuka, Katarzyna Czeczot, Barbara Smoleń, Anna Nasiłowska, Ewa Serafin, Agnieszka Wróbel. O projekcie można przeczytać na stronie: http://genderstudies.pl/index.php/encyklopedia/.

Publikacja ma charakter naukowy. Członkinie redakcji wierzą, że szerzenie wiedzy może przyczynić się do pozytywnej zmiany funkcjonowania naszego społeczeństwa, w którym stereotypy genderowe stanowią niechlubne obciążenie społecznych ról kobiet i mężczyzn. Ich - piszą we wstępie - najlżejszym przejawem są niższe zarobki kobiet, a najcięższym sankcjonowana przez tradycję przemoc.

Każde encyklopedyczne hasło stanowi obszerny autorski szkic, będący krytycznym i historycznym omówieniem danego zjawiska, np. literatura kobieca (Ewa Kraskowska). Do każdego dołączona jest bibliografia podmiotowa i przedmiotowa, w której wynotowane są ważniejsze opracowania zachodnie oraz przede wszystkim artykuły i książki polskich badaczy i badaczek. Każde hasło zwraca szczególną uwagę na polski kontekst omawianego zagadnienia.

Encyklopedia nie jest lekturą - co zrozumiałe - do przeczytania od deski do deski. Hasła odsyłają do siebie wzajemnie po to, by pogłębić rozumienie danego problemu. Wymusza to logiczny i problemowy dobór haseł do lektury. Na przykład wspomniane hasło: literatura kobieca odsyła do takich haseł jak: dzienniki intymne, gdy jako jeden z wyróżników tzw. literatury kobiecej wskazuje autorka kwestię autobiograficzności, podmiot (kwestia manifestowania podmiotu kobiecego), hasła dyskryminacja czy postkolonializm, które sygnalizują problemy literatury kobiecej. Przywołuje też pojęcia pierwszej, drugiej i trzeciej fali feminizmu, literaturę lesbijską, krytykę feministyczną: np. écriture féminin, gay/lesbian studies, lesbianizm. Widać, że w encyklopedii znaleźć można hasła dotyczące zagadnień typowo literackich (np. powieść o kobietach, groteska), związanych z innymi sztukami (np. kino LGBT, gotycyzm), kulturowych (np. kompleks Antygony), społecznych (np. (globalizacja, ekofeminizm, Holocaust, interes grupowy kobiet, rodzina/pokrewieństwo), językowych (np. językowa niewidzialność kobiet), medycznych (np. in vitro, anoreksja i bulimia, menopauza) i wiele innych. Łącznie 195 haseł. Jak dla mnie - absolutnie niezbędnych.

„Encyklopedia gender” to - moim zdaniem - obowiązkowa lektura dla wszystkich, którzy mają szerszy wpływ na innych. Niech pomoże w sposób merytoryczny wydobyć na światło dzienne to, co dotąd kulturowo marginalizowane, przemilczane, często nierozumiane i banalizowane.

Pozycja obowiązkowa w każdym domu.

Justyna Radomińska