Literatura popularna obfituje w różne postaci detektywów: od klasycznych zblazowanych typów spod znaku noir, przez genialnych socjopatów á la Sherlock Holmes i analitycznych pedantów z obsesją symetrii jak Herkules Poirot, po dziennikarzy śledczych z kryminału skandynawskiego czy cynicznych policjantów z problemami rodzinnymi z polskich powieści o międzywojennym Wrocławiu. Rzadko jednak główną bohaterką jest kobieta (choć znamy ciekawe wyjątki), a jeszcze rzadziej mamy okazję natknąć się na detektywa nietypowego. Co byście powiedzieli na współczesną wersję panny Marple (jednej z głównych bohaterek książek Agathy Christie)? Jej współczesność polega na tym, że – w odróżnieniu od Jane Marple – jest wdową i ma dzieci, które oczywiście z nią nie mieszkają, a jedno z nich żyje w innym kraju, jak to w zjednoczonej Europie. To jednak nie wszystko – jak przystało na XXI wiek, z jego wydłużeniem średniej liczby lat życia, ale i chorobami cywilizacyjnymi - bohaterka cierpi na demencję, co ma nie tylko ważkie znaczenie dla rozwoju akcji, lecz także dla komfortu czytelnika.

Główną bohaterką powieści jest ponadosiemdziesięcioletnia Maud Horsham, starsza pani zagubiona w czasie i przestrzeni, również własnego umysłu, cierpiąca na charakterystyczne dla wieku problemy z pamięcią i orientacją. Zdarza jej się nie trafić do własnego domu czy nie poznać swojej córki, a nawet zapomnieć własnego nazwiska, ale pamięta o tym, co najważniejsze – o tym, że zniknęła jej najlepsza przyjaciółka Elizabeth, oraz o pewnym innym zaginięciu z bardzo odległej przeszłości. Mimo przeciwności w postaci lekceważenia ze strony innych ludzi, a nawet własnej rodziny oraz na przekór zawodności własnej pamięci i zdradom swego umysłu, Maud z uporem, którego sama do końca nie rozumie, dąży do rozwiązania zagadki przyjaciółki. Przy okazji okaże się, że najbardziej znienawidzone przez wszystkich pytanie, które Maud zadaje z uporem maniaka, stanowić będzie klucz do rozwiązania tajemnicy zniknięcia jednej, a może dwóch kobiet.

Ciekawy, acz nie nowatorski (vide „Przełożona w normie” B. S. Johnsona) pomysł uczynienia bohaterki z demencją jednocześnie narratorką powieści przynosi ciekawą perspektywę oglądu świata. Nic nie zostanie oszczędzone czytelnikowi – razem z bohaterką przedziera się on przez poszatkowane i fragmentaryczne strzępy wydarzeń, przeskakuje w czasie jednej opowieści z jednej przestrzeni czasu do drugiej oraz nagle znajduje się w połowie jakiejś rozmowy czy sytuacji, a sekwencje następujących po sobie zdarzeń zdradzają wyraźny brak czynników łączących je ze sobą, jakby ktoś pominął niektóre ogniwa. W odróżnieniu od Maud czytelnik ma jednak przewagę: może wrócić do wcześniejszych akapitów czy stron, podczas gdy starsza pani już po kilku minutach traci orientację, co było wcześniej, a jej opowieść pełna jest dziur i białych plam. W labiryncie własnych wspomnień i strzępków informacji, które pamięta, nie pomagają jej ani opiekunki, ani rodzina – wybawieniem (a czasem czynnikiem dezorientującym) są jej własne notatki, ale przede wszystkimi niezatarta pamięć o dwóch najważniejszych kobietach w jej życiu: przyjaciółce i siostrze. To troska o nie, współczucie w ich tragediach i trudach życia zamiast koncentrowania się na własnej niesprawności i zależności od innych pchają Maud do przodu, na przekór społecznemu lekceważeniu starszych, zależnych ludzi przez ich młodszych opiekunów czy rodzinę oraz pracowników służb publicznych.

Książka jest debiutem młodej, angielskiej pisarki Emmy Healey, którą zainspirowały obserwacje obu jej babć i ich zmagań z problemami wieku później dorosłości. Powieść została nominowana do nagród international Dylan Thomas Prize oraz Costa Book Award (jednej z najważniejszych nagród dla literatury brytyjskiej) w kategorii „Powieść debiutującego autora”. Z uwagi na to, że przestawia niecodzienny sposób widzenia świata przez osoby starsze, mające problemy z pamięcią, oraz w interesujący sposób łączy gatunki literackie – jest hybrydą powieści obyczajowej z dużą dozą komizmu oraz kryminału – z nadzieją czekamy na werdykt jury konkursów, mając nadzieję, że docenią tę świetną książkę. Atutem powieści, poza ciekawą tematyką i formą jej opisu, okazuje się być także humor i złośliwość głównej postaci, dzięki którym lektura jest zaskakująco lekka i przyjemna. Lekkość nie odbiera jednak książce tego, co ważne – zaproszenia do spojrzenia na świat z innej perspektywy, szansy na zrozumienie sposobu patrzenia na świat naszych wiekowych krewnych czy wreszcie możliwości doświadczenia już teraz obrazu rzeczywistości, jaki dla części z nas stanie się codziennością za kilka dekad.

Jowita Marzec