„Najlepsze buty na świecie” to podzielony na pięć części autorski wybór reportaży Michała Olszewskiego publikowanych na łamach „Tygodnika Powszechnego” i „Gazety Wyborczej”. Po raz kolejny możemy przeczytać o – jak nazwał ją Włodzimierz Nowak – „Polsce niewarszawskiej”, pozornie odległej, ale przecież znajdującej się tuż obok.

Michała Olszewskiego zawsze interesowało to, co zepchnięte na margines uwagi, to co inni woleli omijać. Zamknięte społeczności, których funkcjonowanie opiera się na przemilczeniu, przeczekiwaniu, wreszcie – zapominaniu. Gdzie nie ma miejsca na mówienie we własnym imieniu, bo taki sposób mówienia jednoznaczny jest z izolacją i wykluczeniem.

Wykluczeni są także ci odizolowani, chociaż nie zawsze z własnej winy. Zamknięte w więzieniach dla kobiet, zamknięci w zakładach karnych o zaostrzonym rygorze. Olszewski przygląda się ich próbom resocjalizacji, nie prowokuje ani nie ocenia. Całkiem zwyczajnie – ma dla nich czas, dużo czasu.

Wiele miejsca poświęca też Olszewski zagładzie i sposobach mówienia o niej. Z biegiem lat oficjalna narracja – powtarzanie tych samych słów – nie tylko nie sprzyja, ale wręcz zagraża pamięci. Pozostają ci, którzy pracują nad zachowaniem jej w sensie dosłownym, konserwując przedmioty – ślady po zagładzie. Całkiem niedaleko, za murami obozów koncentracyjnych toczy się zwykłe życie, naznaczone przez przeszłość, ale jednocześnie coraz bardziej od niej oderwane, osobne.

Ktoś znajomy powiedział mi po przeczytaniu poprzedniej książki Olszewskiego, „Zapiski na biletach”, że to taki reporter, który nie potrzebuje puenty. Rzeczywiście, najczęściej wybiera urywane, zawieszone zakończenia. Historia i teraźniejszość okazują się w takim samym stopniu niewygodne. Są trochę jak buty – nawet te najlepsze na świecie.

Aleksandra Bączek